Zalety i wady spółdzielni socjalnej jako przedsiębiorstwa społecznego

Spółdzielnia socjalna jako forma prawna przedsiębiorstwa społecznego

Zalety spółdzielni socjalnej

1. Dodatkowe środki dotacyjne dedykowane dla spółdzielni socjalnych (z Funduszu Pracy oraz z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych):
   • dotacja na założenie / przystąpienie do spółdzielni,
   • dotacja na stanowisko pracy w spółdzielni socjalnej,
   • pokrycie kosztów wynagrodzenia skierowanej osoby bezrobotnej,
   • refundacja składek ZUS.
2. Możliwość skorzystania z tzw. zamówień in house w przypadku, gdy członkami spółdzielni są wyłącznie jednostki samorządu terytorialnego.
3. Możliwość założenia spółdzielni przez dwie jednostki samorządu terytorialnego i posiadania statusu przedsiębiorstwa społecznego (w przypadku udziału tylko JST pozostałe formy PS najczęściej nie wchodzą w grę z uwagi na brzmienie rekomendacji dot. weryfikacji statusu przedsiębiorstwa społecznego; z drugiej strony – jeśli dany Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej będzie stosował Wytyczne z lipca 2019 r., to jest możliwość powołania stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego).
4. Zwolnienie z opłat rejestrowych w KRS (wpis oraz zmiany wpisu w KRS są dla spółdzielni socjalnej bezpłatne – art. 6 ust. 3 ustawy o spółdzielniach socjalnych).
5. Stosunkowo proste sposoby na dokapitalizowanie spółdzielni (czasowe wniesienie do firmy własnych środków przez członków) poprzez wniesienie dodatkowych udziałów lub wkładów (obydwie formy muszą być przewidziane w statucie, by były możliwe do zastosowania).
6. Zwolnienie z podatku dochodowego dochodów spółdzielni wydatkowanych na reintegrację społeczną i zawodową osób defaworyzowanych (art. 17, ust. 1 pkt. 43 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych). Warunkiem jest wydatkowanie dochodu w roku podatkowym, w którym powstał. W praktyce zwolnienie jest rzadko stosowane.
7. Dodatkowe wsparcie dla form zrzeszeniowych w EFS+ (według aktualnego brzmienia dokumentów programowych, tj. opracowania Ekonomia Społeczna w Polsce w Nowej Perspektywie Finansowej 2020+ Wnioski i Rekomendowane Rozwiązania. Projekt kierunkowo zaakceptowany przez Krajowy Komitet Rozwoju Ekonomii Społecznej, wersja skrócona 1.1 z 10 czerwca 2019) – dodatkowe dotacje być może będą przyznawane inicjatywom o charakterze członkowskim (stowarzyszenia, spółdzielnie, kooperatywy) angażującym grupy mieszkańców na realizowanie trwałych przedsięwzięć o charakterze odpłatnym w sferze pożytku publicznego oraz działań gospodarczych. Docelowo powinny prowadzić do uruchomienia trwałej działalności ekonomicznej angażującej jednocześnie mieszkańców będących członkami i udziałowcami podmiotu. Wysokość dotacji od 15 do 30 tys. zł w zależności od liczby członków/udziałowców organizacji.
8. Podmiot o charakterze zrzeszeniowym, co może pozwolić na łączenie potencjału, zasobów i umiejętności członków funkcjonujących na równych prawach.

Wady spółdzielni socjalnej

1. Obowiązek lustracji, która wiąże się z kosztami. Koszty lustracji to min. ok. 3-3,5 tys. zł – raz na trzy lata, a w przypadku nowych spółdzielni (o ile powstały z udziałem środków publicznych) w ciągu 6 miesięcy po zatwierdzeniu sprawozdania finansowego (ta lustracja jest tańsza i kosztuje 2 tys. zł). Są też jednak sposoby na pokrycie kosztów lustracji.
2. Podmiot o charakterze zrzeszeniowym, zakładający podejmowanie najważniejszych decyzji przez członków w ramach prac walnego zgromadzenia – w wariancie z założeniem spółdzielni przez osoby fizyczne może to powodować trudności w zarządzaniu. Poza tym np. nie daje gwarancji bycia w zarządzie i decydującej roli dla inicjatorów przedsięwzięcia.
3. Nazwa „spółdzielnia socjalna” nie kojarzy się najlepiej. Czasami wśród osób niezorientowanych postrzeganie jest dalekie od pożądanego. Osobiście spotkałem się z takimi stereotypami:
   • firma bezdomnych (zdanie pani z biura nieruchomości, która odradziła swojemu klientowi współpracę ze spółdzielnią socjalną),
   • firma niewiarygodna (pewna znajoma ze spółdzielni napisała mi, że bank nie chce dać spółdzielni kredytu na zakup nieruchomości, właśnie ze względu na formę prawną),
   • organizacja o charakterze pomocowym (zdanie klienta: „Wasze usługi powinny być za darmo, w końcu jesteście spółdzielnią socjalną).
4. Sformalizowany sposób podejmowania niektórych decyzji w spółdzielni.  Dotyczy to zwłaszcza prac walnego zgromadzenia (np. konieczność wcześniejszego zawiadomienia członków i Krajowej Rady Spółdzielczej o walnym zgromadzeniu, brak możliwości podejmowania uchwał na walnym zgromadzeniu w sprawach nieobjętych porządkiem obrad, nawet jeśli obecni są wszyscy członkowie spółdzielni).
5. Mało elastyczne przepisy prawne, które za niespełnienie niektórych warunków (np. zmniejszenie się liczby członków poniżej minimum przewidzianego ustawą trwające dłużej niż 3 miesiące, brak przestrzegania proporcji osób defaworyzowanych w członkach spółdzielni trwające powyżej 6 miesięcy) przewidują likwidację spółdzielni.
6. Brak możliwości uzyskania przez spółdzielnię socjalną statusu organizacji pożytku publicznego.
7. Brak możliwości prostego (bez likwidacji) przekształcenia w innych podmiot.
8. Ustawa o spółdzielniach socjalnych precyzuje pewne minimalne wymagania dot. przeznaczenia nadwyżki bilansowej na kapitał zasobowy (min. 20% nadwyżki) oraz cele spółdzielni (min. 30% nadwyżki). W przypadku pozostałych form prawnych nie ma wymagań co do wielkości/proporcji środków przeznaczanych z zysku na reintegrację i działalność pożytku publicznego.
9. Kosztowna procedura likwidacyjna (proces likwidacji przebiega dosyć podobnie, jak w przypadku innych form prawnych, natomiast dodatkowo należy podczas niego przeprowadzić lustrację, co zwiększa jego koszty o ok. 3-4 tys. zł).

Dla zainteresowanych spółdzielczością socjalną polecam kursy e-mail udostępnione bezpłatnie

• dla przedstawicieli osób prawnych (organizacji pozarządowych, kościelnych osób prawnych, jednostek samorządu terytorialnego), którzy chcą powołać spółdzielnię składającą się z osób prawnych,
• dla osób fizycznych, którzy chcą powołać spółdzielnię składającą się z tych osób.