Spółdzielnia socjalna

Spółdzielnia socjalna to:

  • specyficzny rodzaj spółdzielni, który łączy działalność gospodarczą z misją społeczną,
  • grupa osób, które chcą wspólnie prowadzić działalność gospodarczą, by zapewnić sobie miejsce pracy (dotyczy spółdzielni socjalnej założonej przez osoby fizyczne),
  • zrzeszenie osób prawnych, które prowadzi działalność gospodarczą po to, by tworzyć miejsca pracy dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.

Jej głównym celem nie jest maksymalizacja zysków, ale tworzenie miejsc pracy dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz ich reintegracja zawodowa i społeczna.
Spółdzielnia socjalna funkcjonuje na zasadach demokratycznych, co oznacza, że jej członkowie wspólnie podejmują kluczowe decyzje.
Spółdzielnia socjalna działa na podstawie ustawy o spółdzielniach socjalnych z 2006 roku.

Statut spółdzielni

Statut spółdzielni to najważniejszy dokument regulujący działalność spółdzielni, w tym także spółdzielni socjalnej. Określa jej strukturę, cele, zasady członkostwa, sposób podejmowania decyzji oraz prowadzenia działalności gospodarczej i społecznej. Jest to akt wewnętrzny, który musi być zgodny z ustawą o spółdzielniach socjalnych oraz innymi przepisami prawa.

Rola statutu w spółdzielni socjalnej
Statut pełni funkcję „konstytucji” spółdzielni, określając zasady jej funkcjonowania. Jest niezbędny do zarejestrowania spółdzielni w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS) – bez statutu spółdzielnia nie może rozpocząć działalności.
 
Co powinien zawierać statut spółdzielni socjalnej?
Zgodnie z ustawą o spółdzielniach socjalnych, statut powinien określać m.in.:

  1. Dane podstawowe spółdzielni
    • Nazwa spółdzielni.
    • Siedziba i obszar działania.
  2. Cel i przedmiot działalności
  3. Zasady członkostwa
    • Warunki przyjęcia nowych członków.
    • Prawa i obowiązki członków.
    • Zasady ustania członkostwa (np. rezygnacja, wykluczenie).
  4. Zarządzanie spółdzielnią
    • Organy spółdzielni (minimum walne zgromadzenie, zarząd).
    • Sposób podejmowania decyzji (np. większość głosów, zasada „jeden członek – jeden głos”).

Dlaczego statut jest ważny?
✅ Gwarantuje jasne zasady funkcjonowania spółdzielni.
✅ Zapewnia stabilność i przejrzystość decyzji.
✅ Reguluje prawa i obowiązki członków.
✅ Jest wymagany do rejestracji w KRS.
W temacie statutu spółdzielni socjalnej polecamy kilka wpisów na blogu:

Członek spółdzielni

Członek spółdzielni socjalnej to osoba fizyczna, która dobrowolnie przystępuje do spółdzielni socjalnej, uczestniczy w jej działalności gospodarczej i społecznej oraz współdecyduje o jej funkcjonowaniu. Członkowie spółdzielni socjalnej łączą pracę zarobkową z aktywnym udziałem w zarządzaniu organizacją, a ich głównym celem jest nie tylko prowadzenie działalności gospodarczej, ale także wzajemna pomoc i reintegracja społeczna oraz zawodowa.

Członkiem spółdzielni socjalnej może być również osoba prawna:

  • organizacja pozarządowa (np. fundacja, czy stowarzyszenie),
  • kościelna osoba prawna (np. parafia lub jednostka Caritas),
  • jednostka samorządu terytorialnego (gmina, powiat, województwo).

Członkostwo w spółdzielni można nabyć poprzez jej założenie, przystąpienie do niej w trakcie jej działalności oraz w wyniku połączenia się spółdzielni (członkowie spółdzielni przejmowanej stają się członkami spółdzielni przejmującej).

Każdy członek ma prawo do:

  • uczestnictwa w działalności spółdzielni i jej organach,
  • głosowania w walnym zgromadzeniu (zasada „jeden członek – jeden głos”),
  • współdecydowania o podziale zysków i kierunkach działalności,
  • korzystania z pomocy i wsparcia spółdzielni (w ramach reintegracji społecznej i zawodowej),
  • pracy w spółdzielni na podstawie spółdzielczej umowy o pracę lub innych umów (jeśli statut przewiduje taką możliwość).

Członek spółdzielni zobowiązuje się m.in. do:

  • aktywnego uczestnictwa w działalności spółdzielni, w tym pracy na jej rzecz (obowiązek zatrudnienia dotyczy tylko członków spółdzielni, którzy są osobami fizycznymi),
  • przestrzegania statutu i uchwał,
  • wniesienia wpisowego i udziałów,
  • dbania o dobro wspólne i współpracę z innymi członkami.

Zarząd spółdzielni

Zarząd spółdzielni socjalnej to organ wykonawczy odpowiedzialny za bieżące zarządzanie spółdzielnią, podejmowanie decyzji operacyjnych oraz reprezentowanie jej na zewnątrz. Zwykle jest wybierany przez walne zgromadzenie członków, choć statut może przewidywać również wybór zarządu przez radę nadzorczą. Zarząd działa zgodnie ze statutem oraz ustawą o spółdzielniach socjalnych.
 
Główne zadania zarządu spółdzielni socjalnej

  • Reprezentowanie spółdzielni – zarząd działa w imieniu spółdzielni w kontaktach z kontrahentami, urzędami, bankami itp.
  • Zarządzanie działalnością gospodarczą – podejmowanie decyzji dotyczących strategii, zatrudnienia, finansów i rozwoju spółdzielni.
  • Realizacja celów społecznych i ekonomicznych – dbałość o reintegrację społeczną i zawodową członków oraz prowadzenie działalności na zasadach ekonomicznych.
  • Zatrudnianie pracowników – podejmowanie decyzji o przyjmowaniu nowych pracowników oraz organizacja pracy w spółdzielni.
  • Odpowiedzialność finansowa – zarządzanie budżetem, rozliczanie dotacji i dofinansowań oraz nadzorowanie wydatków.
  • Zwoływanie walnych zgromadzeń – organizacja spotkań członków spółdzielni, na których podejmowane są kluczowe decyzje dotyczące działalności.
  • Sporządzanie dokumentacji – składanie sprawozdań finansowych i administracyjnych zgodnie z przepisami prawa.

W temacie funkcjonowania zarządu polecamy te wpisy na blogu:

  • Co zrobić, by spać spokojnie będąc członkiem zarządu spółdzielni socjalnej?
  • Mam zostać prezesem zarządu spółdzielni socjalnej. Co powinienem sprawdzić?
  • Pełnomocnictwo zarządu w spółdzielni socjalnej. 10 pytań.
  • Rezygnacja z funkcji członka zarządu spółdzielni. Jak to zrobić i jaka jest odpowiedzialność byłego członka zarządu? [infografika]
  • Umowa o pracę z członkiem zarządu. 9 pytań od czytelników
  • Zarząd w niepełnym składzie, czyli o organie kadłubowym w spółdzielni socjalnej
  • Upadłość w spółdzielni socjalnej. Co powinien wiedzieć każdy członek zarządu spółdzielni?
  • Za co i ile można dostać, czyli o odpowiedzialności karnej członków zarządu spółdzielni socjalnej
  • Na podstawie jakiej umowy zatrudnić członka zarządu spółdzielni socjalnej po nowelizacji ustawy w 2018 r.?
  • Kto nie może być członkiem zarządu spółdzielni socjalnej?

Krajowy Rejestr Sądowy (KRS)

Krajowy Rejestr Sądowy (KRS) to centralna baza danych prowadzona przez sądy rejestrowe, w której znajdują się informacje o podmiotach prawnych działających w Polsce. Jest to oficjalny, publiczny rejestr, który zapewnia jawność i przejrzystość działalności gospodarczej, w tym także działalności spółdzielni socjalnych.
KRS został utworzony w 2001 roku i funkcjonuje na podstawie ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym z dnia 20 sierpnia 1997 r.
 
Co zawiera KRS?
Krajowy Rejestr Sądowy składa się z trzech głównych rejestrów:

  1. Rejestr przedsiębiorców – obejmuje spółki handlowe, przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie (w tym spółdzielnie socjalne) oraz inne podmioty gospodarcze.
  2. Rejestr stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej – zawiera informacje o organizacjach pozarządowych i instytucjach społecznych.
  3. Rejestr dłużników niewypłacalnych – służy do gromadzenia danych o osobach i podmiotach, które nie wywiązują się ze zobowiązań finansowych.

Dlaczego KRS jest ważny dla spółdzielni socjalnej?
Każda spółdzielnia socjalna musi zostać wpisana do Krajowego Rejestru Sądowego, ponieważ działa jako podmiot prawny. Wpis do KRS jest niezbędny do rozpoczęcia działalności i uzyskania osobowości prawnej.
 
Jakie informacje o spółdzielni socjalnej znajdują się w KRS?

  • Nazwa i siedziba spółdzielni.
  • Przedmiot działalności (PKD).
  • Skład zarządu i sposób jego reprezentacji.
  • Informacje nt. zmian statutu.
  • Informacja o ewentualnej likwidacji lub upadłości.

Przedsiębiorstwo społeczne

Przedsiębiorstwo społeczne to organizacja, która łączy działalność gospodarczą z misją społeczną. Oznacza to, że jego głównym celem nie jest maksymalizacja zysków, lecz rozwiązywanie problemów społecznych poprzez zatrudnianie osób zagrożonych wykluczeniem, czy oferowanie usług na rzecz społeczności.
Pod koniec października 2022 r. weszła w życie ustawa o ekonomii społecznej, która definiuje wymagania, które musi spełnić podmiot, które chce uzyskać status przedsiębiorstwa społecznego.
Wśród tych wymagań są m.in. następujące wymogi:

  • forma prawna – o status przedsiębiorstwa społecznego mogą ubiegać się podmioty takie jak spółdzielnie socjalne, fundacje, stowarzyszenia, spółki z o.o. non profit, czyli podmioty, które zaliczane są do tzw. podmiotów ekonomii społecznej,
  • cel działania – główne cele przedsiębiorstwa muszą być związane z działalnością społeczną, np. reintegracją osób zagrożonych wykluczeniem społecznym lub świadczeniem usług społecznych,
  • prowadzenie działalności sprzedażowej – np. gospodarczej lub odpłatnej pożytku publicznego,
  • przejrzystość finansowa – zyski nie mogą być dzielone między udziałowców czy pracowników; wszelkie środki muszą być reinwestowane w działalność statutową,
  • struktura organizacyjna – decyzje w przedsiębiorstwie powinny uwzględniać udział pracowników, co sprzyja partycypacji i włączeniu społecznemu,
  • minimalne zatrudnienie – co najmniej 3 osoby zatrudnione na umowę o pracę w wymiarze minimum 1/2 etatu; dla przedsiębiorstw zajmujących się reintegracją wymóg ten obejmuje również zatrudnienie 30% osób z grup defaworyzowanych.

Uzyskanie formalnego statusu przedsiębiorstwa społecznego wymaga aktualnie złożenia wniosku o wojewody.
Więcej informacji na temat przedsiębiorstwa społecznego znajdziesz na naszym drugim blogu. Polecamy zwłaszcza te wpisy:

Ekonomia społeczna

Ekonomii społecznej – to działalność podmiotów ekonomii społecznej na rzecz społeczności lokalnej w zakresie:

realizowana w formie działalności gospodarczej, działalności pożytku publicznego i innej działalności o charakterze odpłatnym.

Podmiot ekonomii społecznej

Katalog podmiotów ekonomii społecznej znajdziesz w ustawie o ekonomii społecznej. Są to podmioty, które w zdecydowanej większości mają charakter non profit.
W myśl tej ustawy zaliczamy tutaj:

  1. spółdzielnię socjalną,
  2. warsztat terapii zajęciowej i zakład aktywności zawodowej,
  3. centrum integracji społecznej i klub integracji społecznej,
  4. spółdzielnię pracy, w tym spółdzielnię inwalidów i spółdzielnię niewidomych, oraz spółdzielnię produkcji rolnej,
  5. organizację pozarządową, o której mowa w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2022 r. poz. 1327 i 1265), z wyjątkiem partii politycznych, europejskich partii politycznych, związków zawodowych i organizacji pracodawców, samorządów zawodowych, fundacji utworzonych przez partie polityczne i europejskich fundacji politycznych,
  6. podmiot, o którym mowa w art. 3 ust. 3 pkt 1, 2 lub 4 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie
    • osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego,
    • stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego,
    • spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz kluby sportowe będące spółkami działającymi na podstawie przepisów ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz. U. z 2019 r. poz. 1468, 1495 i 2251), które nie działają w celu osiągnięcia zysku oraz przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych oraz nie przeznaczają zysku do podziału między swoich udziałowców, akcjonariuszy i pracowników.

Fundusz inwestycyjny

Fundusz, z którego mają być finansowane inwestycje w spółdzielni socjalnej. Był on przewidziany jako jeden z obligatoryjnych funduszy, na które ma być przeznaczona nadwyżka bilansowa do 2018 r. Po nowelizacji ustawy o spółdzielniach socjalnych z 2018 r. nadwyżka nie może być przeznaczona na ten fundusz.

Fundusz zasobowy

Jeden z podstawowych funduszy tworzonych w spółdzielni socjalnej. Powstaje przede wszystkim z:

  • wpisowego wpłaconego przez członków,
  • części nadwyżki bilansowej (minimum 20% nadwyżki – art. 10 ustawy o spółdzielniach socjalnych),
  • wartości majątkowych otrzymanych nieodpłatnie (np. darowizny).

Fundusz zasobowy pełni funkcję przede wszystkim funduszu rezerwowego. Właśnie z niego w pierwszej kolejności pokrywa się straty.

Ustawa o spółdzielniach socjalnych

Ustawa o spółdzielniach socjalnych to akt prawny regulujący zasady zakładania, funkcjonowania i likwidacji spółdzielni socjalnych w Polsce. Określa, jakie cele mają realizować spółdzielnie socjalne, kto może je zakładać, jakie obowiązki mają członkowie oraz jakie wsparcie mogą otrzymać.
Ustawa o spółdzielniach socjalnych została uchwalona 27 kwietnia 2006 roku i od tego czasu była kilkukrotnie nowelizowana.
Tekst jednolity ustawy znajdziesz tutaj.

Osoby zagrożone wykluczeniem

Grupa osób, która jest w trudnej sytuacji na rynku pracy i w związku z tym jej zatrudnienie w przedsiębiorstwie społecznym może być wspierane. Ustawa o ekonomii społecznej wymienia tutaj:

  1. bezrobotnego, o którym mowa w art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2022 r. poz. 690, 830, 1079, 1383 i 1561),
  2. bezrobotnego długotrwale, o którym mowa w art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy,
  3. poszukującego pracy, o którym mowa w art. 2 ust. 1 pkt 22 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, bez zatrudnienia:
    – w wieku do 30. roku życia oraz po ukończeniu 50. roku życia lub
    – niewykonującego innej pracy zarobkowej, o której mowa w art. 2 ust. 1 pkt 11 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy,
  4. osobę niepełnosprawną w rozumieniu art. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,
  5. absolwenta centrum integracji społecznej oraz absolwenta klubu integracji społecznej, o których mowa w art. 2 pkt 1a i 1b ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym,
  6. osobę spełniającą kryteria, o których mowa w art. 8 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2021 r. poz. 2268, z późn. zm.3)),
  7. osobę uprawnioną do specjalnego zasiłku opiekuńczego, o której mowa w art. 16a ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2022 r. poz. 615 i 1265),
  8. osobę usamodzielnianą, o której mowa w art. 140 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2022 r. poz. 447 i 1700) oraz art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej,
  9. osobę z zaburzeniami psychicznymi, o której mowa w art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2020 r. poz. 685 oraz z 2022 r. poz. 974 i 1700),
  10. osobę pozbawioną wolności, osobę opuszczającą zakład karny oraz pełnoletnią osobę opuszczającą zakład poprawczy,
  11. osobę starszą, o której mowa w art. 4 pkt 1 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o osobach starszych (Dz. U. poz. 1705),
  12. osobę, która uzyskała w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą.

Rada nadzorcza

Organ kontrolno-nadzorczy, który jest obowiązkowy w przypadku spółdzielni socjalnych, które liczą więcej niż 15 członków. Obowiązek powołania rady nadzorczej może również wynikać z zapisów statutu konkretnej spółdzielni socjalnej.
Do kompetencji rady nadzorczej należy m.in.:

  • uchwalanie planów gospodarczych i programów działalności społecznej i kulturalnej;
  • nadzór i kontrola działalności spółdzielni poprzez:
    • badanie okresowych sprawozdań oraz sprawozdań finansowych (zanim sprawozdanie będzie zatwierdzone przez walne zgromadzenia powinno zostać zbadane przez radę – zgodnie z art. 88a par. 1 prawa spółdzielczego: Roczne sprawozdania finansowe spółdzielni podlegają badaniu pod względem rzetelności i prawidłowości; uchwałę w tym zakresie podejmuje rada nadzorcza),
    • dokonywanie okresowych ocen wykonania przez spółdzielnię jej zadań gospodarczych, ze szczególnym uwzględnieniem przestrzegania przez spółdzielnię praw jej członków,
    • przeprowadzanie kontroli nad sposobem załatwiania przez zarząd wniosków organów spółdzielni i jej członków;
  • podejmowanie uchwał w sprawie przystępowania do organizacji społecznych oraz występowania z nich;
  • zatwierdzanie struktury organizacyjnej spółdzielni;
  • rozpatrywanie skarg na działalność zarządu;
  • składanie walnemu zgromadzeniu sprawozdań zawierających w szczególności wyniki kontroli i ocenę sprawozdań finansowych;
  • podejmowanie uchwał w sprawach czynności prawnych dokonywanych między spółdzielnią a członkiem zarządu lub dokonywanych przez spółdzielnię w interesie członka zarządu oraz reprezentowanie spółdzielni przy tych czynnościach; do reprezentowania spółdzielni wystarczy dwóch członków rady przez nią upoważnionych.

W praktyce warto zwrócić uwagę na ostatnią kompetencję, która dotyczy reprezentowania spółdzielni w umowie z członkiem zarządu. W spółdzielni socjalnej nie ma bowiem możliwości, by prezes podpisał umowę (np. o pracę) z innym członkiem zarządu.
Jeśli interesuje Cię wątek rady nadzorczej w spółdzielni socjalnej założonej przez osoby prawne, to polecam ten artykuł.

Zasady spółdzielcze

Zasady spółdzielcze to zbiór fundamentalnych wartości i reguł, które kierują działalnością spółdzielni na całym świecie. Stanowią one jednocześnie te cechy, które wyróżniają spółdzielnie od innych podmiotów. Zasady spółdzielcze są oparte na idei współpracy, demokracji i solidarności, a ich celem jest zapewnienie sprawiedliwego i etycznego funkcjonowania spółdzielni w interesie jej członków i społeczności.
Współczesne zasady spółdzielcze obejmują siedem kluczowych reguł:

  1. Dobrowolne i otwarte członkostwo – spółdzielnie są otwarte dla wszystkich osób, które chcą z nich korzystać i są gotowe zaakceptować wynikające z tego obowiązki, bez względu na płeć, pochodzenie, status społeczny czy przekonania.
  2. Demokratyczna kontrola członkowska – spółdzielnie są organizacjami demokratycznymi, zarządzanymi przez członków, którzy aktywnie uczestniczą w podejmowaniu decyzji i wyborach władz. Każdy członek ma równe prawo głosu (zasada “jeden członek – jeden głos”).
  3. Ekonomiczne uczestnictwo członków – członkowie partycypują finansowo w spółdzielni, co oznacza, że wnoszą udziały i wpisowe (są to obowiązki członkowskie).
  4. Autonomia i niezależność – spółdzielnie są samorządne i niezależne, co oznacza, że ich działalność i relacje z innymi podmiotami (np. rządami, inwestorami) muszą być zgodne z demokratycznie przyjętymi zasadami.
  5. Edukacja, szkolenia i informacja – spółdzielnie dbają o rozwój swoich członków, pracowników i społeczeństwa, organizując szkolenia i edukację w zakresie przedsiębiorczości społecznej, demokracji i współpracy.
  6. Współpraca między spółdzielniami – spółdzielnie powinny ze sobą współpracować na poziomie lokalnym, krajowym i międzynarodowym, aby wzmocnić ruch spółdzielczy i jego pozytywny wpływ na społeczeństwo.
  7. Troska o społeczność – spółdzielnie działają na rzecz zrównoważonego rozwoju swoich społeczności, dbając o dobro wspólne i odpowiedzialność społeczną.

Wykluczenie członka

Wykluczenie członka jest (drugim obok wykreślenia) sposobem na rozwiązanie stosunku członkostwa przez spółdzielnię. Prościej mówiąc chodzi tutaj o pozbycie się członka. Do wykluczenia może dojść wyłącznie wtedy, gdy członek nie wykonuje swoich obowiązków z przyczyn przez niego zawinionych.

Art. 24. § 2. Prawa spółdzielczego:
„Wykluczenie członka ze spółdzielni może nastąpić w wypadku, gdy z jego winy umyślnej lub z powodu rażącego niedbalstwa dalsze pozostawanie w spółdzielni nie da się pogodzić z postanowieniami statutu spółdzielni lub dobrymi obyczajami. Statut określa przyczyny wykluczenia.”

Wykluczenie w warunkach spółdzielni socjalnych najprościej utożsamiać ze zwolnienie dyscyplinarnym. Wykluczenie powoduje bowiem również rozwiązanie spółdzielczej umowy o pracę, a jeśli ktoś jest zatrudniony na tej umowie, to aby zwolnić go dyscyplinarnie konieczne jest właśnie wykluczenie.

Jeśli więc pracownik i członek spółdzielni, w sposób rażący nie wykonuje swoich obowiązków, np. porzucił miejsce pracy, to taką osobę należy wykluczyć ze spółdzielni. Nie jest to oczywiście obowiązek, ale prawo spółdzielni.
Warto dodać, że decyzję w zakresie wykluczenia może podjąć (zależnie od zapisów statutu) walne zgromadzenia lub rada nadzorcza. Nigdy nie będzie to zarząd.
W tym temacie polecam dwa wpisy na blogu:

  • Jak wykluczyć członka spółdzielni socjalnej?
  • 5 błędów popełnianych przy wykluczeniu członka spółdzielni socjalnej.

Wykreślenie członka

Wykreślenie członka jest (drugim obok wykluczenia) sposobem na rozwiązanie stosunku członkostwa przez spółdzielnię. Prościej mówiąc chodzi tutaj o pozbycie się członka. Do wykreślenia może dojść wyłącznie wtedy, gdy członek nie wykonuje swoich obowiązków z przyczyn przez niego niezawinionych.
Art. 24. §3 Prawa spółdzielczego: Członek niewykonujący obowiązków statutowych z przyczyn przez niego niezawinionych może być wykreślony z rejestru członków spółdzielni. Statut określa przyczyny wykreślenia.
Przykładowo, jeśli członek spółdzielni pracował jako kucharz, ale uległ wypadkowi i nie ma możliwości pracować na tym stanowisku pracy, a spółdzielnia nie może zatrudnić go na innym stanowisku pracy, to sposobem na rozstanie będzie właśnie wykreślenie.

Lustracja

Lustracja spółdzielni to kontrola i ocena działalności spółdzielni, przeprowadzana przez uprawnione podmioty (np. związki rewizyjne lub Krajową Radę Spółdzielczą). Jej celem jest sprawdzenie, czy spółdzielnia działa zgodnie z prawem, statutem oraz czy prowadzi działalność w interesie swoich członków.
Lustracja ma na celu zapewnienie prawidłowego funkcjonowania spółdzielni, a także wskazanie ewentualnych nieprawidłowości i możliwości poprawy. Każda lustracja kończy się wnioskami polustracyjnymi, które są przyjmowane przez walne zgromadzenie do realizacji.

Więcej o lustracji znajdziesz w tych wpisach:

Krajowa Rada Spółdzielcza

Krajowa Rada Spółdzielcza (KRS) to naczelny organ samorządu spółdzielczego w Polsce, który reprezentuje interesy spółdzielni i wspiera rozwój spółdzielczości w kraju. Jest to organizacja zrzeszająca różne spółdzielnie, niezależnie od branży, w której działają (np. spółdzielnie socjalne, mieszkaniowe, rolnicze, banki spółdzielcze).
Każda spółdzielnia socjalna podlega nadzorowi Krajowej Rady Spółdzielczej.
Jeśli interesuje Cię wątek składek na rzecz Krajowej Rady Spółdzielczej, to zerknij do tego wpisu.

Ogólnopolski Związek Rewizyjny Spółdzielni Socjalnych

OZRSS to związek rewizyjny zrzeszający spółdzielnie socjalne. Został on powołany 22 czerwca 2007 r. przez 19 spółdzielni socjalnych z całej Polski. Aktualnie w związku tym zrzeszonych jest 416 spółdzielni socjalnych (dane na dzień 10 lutego 2025 r.).
Celem każdego związku rewizyjnego jest zapewnienie zrzeszonym w nim spółdzielniom pomocy w ich działalności statutowej.
Do zadań związku rewizyjnego należy:

  • przeprowadzanie lustracji zrzeszonych spółdzielni;
  • prowadzenie na rzecz zrzeszonych spółdzielni działalności instruktażowej, doradczej, kulturalno-oświatowej, szkoleniowej i wydawniczej;
  • reprezentowanie interesów zrzeszonych spółdzielni wobec organów administracji państwowej i organów samorządu terytorialnego;
  • reprezentowanie zrzeszonych spółdzielni za granicą;
  • inicjowanie i rozwijanie współpracy między spółdzielniami oraz współdziałanie z placówkami naukowo-badawczymi;
  • wykonywanie innych zadań przewidzianych w niniejszej ustawie oraz statucie.

Dlaczego warto należeć do Ogólnopolskiego Związku Rewizyjnego Spółdzielni Socjalnych? W tym temacie odsyłam Cię do tego wpisu.

Wypowiedzenie członkostwa

Wypowiedzenie członkostwa dotyczy sytuacji, w której członek nie chce być już dalej częścią spółdzielni. Składa wówczas pisemną rezygnację i po upływie wypowiedzenia przestaje być członkiem spółdzielni.
Więcej informacji w tym wpisie na blogu.
Prawo wypowiedzenia członkostwa przysługuje jedynie członkowie spółdzielni. Takiej możliwości nie ma sama spółdzielnia. Jeśli spółdzielnia chce się pozbyć członka, to zostaje jej jedynie wykluczenie lub wykreślenie.

Spółdzielcza umowa o pracę

Spółdzielcza umowa o pracę to specyficzny rodzaj umowy o pracę, który reguluje zatrudnienie członków spółdzielni, w tym spółdzielni socjalnej. Jest zawierana między członkiem spółdzielni a samą spółdzielnią, a jej podstawą prawną są zarówno kodeks pracy, jak i prawo spółdzielcze.
Można więc powiedzieć, że istotą spółdzielczej umowy o pracę jest łączenie dwóch stosunków – stosunku członkostwa i stosunku pracy.
Czym różni się spółdzielcza umowa o pracę od zwykłej umowy o pracę?

  • Pracownik jest jednocześnie członkiem spółdzielni – osoba zatrudniona na podstawie tej umowy ma wpływ na funkcjonowanie spółdzielni i może uczestniczyć w podejmowaniu decyzji (np. na walnym zgromadzeniu).
  • Oprócz praw wynikających z Kodeksu pracy, obowiązują ją także przepisy statutu spółdzielni – członek spółdzielni ma dodatkowe obowiązki, wynikające z jej statutu, np. uczestniczenie w spotkaniach członkowskich.
  • Ochrona zatrudnienia – spółdzielcza umowa o pracę jest bardziej stabilna niż typowe umowy o pracę, ponieważ dyscyplinarne zwolnienie członka spółdzielni wymaga również jego wykluczenia ze spółdzielni, co musi być zgodne z procedurą określoną w prawie spółdzielczym.

Więcej o spółdzielczej umowie o pracę znajdziesz w tym wpisie na blogu.

Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej (OWES)

Organizacja lub konsorcjum organizacji, które specjalizują się we wsparciu przedsiębiorstw społecznych i podmiotów ekonomii społecznej, w tym oczywiście spółdzielni socjalnych.
Aby pełnić funkcję OWES należy spełniać szereg standardów działania i przejść proces akredytacji. Przyznawaniem akredytacji zajmuje się Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.
OWESy m.in. udzielają dotacje na miejsca pracy dla osób defaworyzowanych w przedsiębiorstwach społecznych.
Ustawa o ekonomii społecznej przewiduje konkretne zadania OWESów. Są to następujące usługi:

  • animacji lokalnej, polegającej na upowszechnianiu idei i zasad ekonomii społecznej, pobudzaniu aktywności społecznej w społecznościach lokalnych oraz inicjowaniu i rozwoju międzysektorowych partnerstw lokalnych,
  • tworzenia podmiotów ekonomii społecznej i przedsiębiorstw społecznych oraz wspierania prowadzonej przez nie działalności, a także finansowania powstawania w nich miejsc pracy,
  • wsparcia działań reintegracyjnych podejmowanych przez przedsiębiorstwo społeczne, w tym wsparcia w tworzeniu planów reintegracyjnych,
  • wsparcia podmiotów ekonomii społecznej i przedsiębiorstw społecznych w postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego;
  • wzmacniania potencjału kadrowego, finansowego i innowacyjnego podmiotów ekonomii społecznej i przedsiębiorstw społecznych oraz udzielania im wsparcia biznesowego.

Jeśli chcesz założyć przedsiębiorstwo społeczne lub podmiot ekonomii społecznej, to OWES z reguły jest pierwszym adresem, pod który warto się udać.
Wykaz akredytowanych OWES znajdziesz tutaj

Pożytek publiczny

W dużym skrócie i uproszczeniu można powiedzieć, że jest to działalność społeczna.

Jeśli jednak zależy Ci na precyzyjnej definicji, to działalność pożytku publicznego (zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie) musi być działalnością:

  • społecznie użyteczną, a więc ma realizować cele ogółu społeczeństwa lub być realizowana w społecznie ważnych tematach (takich jak np. ekologia, czy ochrona zwierząt), nie chodzi tutaj o realizację celów prywatnych,
  • prowadzoną przez określony rodzaj podmiotów – prawo prowadzenia tej działalności ma większość podmiotów ekonomii społecznej, a więc np. fundacje, stowarzyszenia, spółdzielnie socjalne, czy spółki z o.o. non profit, możliwości takiej nie mają spółdzielnie pracy oraz spółdzielnie produkcji rolnej, a także wszystkie podmioty komercyjne (np. osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, spółki osobowe, czy komercyjne spółki kapitałowe),
  • która mieścić się w sferze zadań publicznych – ustawa o działalności pożytku publicznego określa ok. 40 sfer pożytku publicznego (pełen katalog znajdziesz tutaj).

Nadwyżka bilansowa

Jest to zysk spółdzielni socjalnej po opodatkowaniu. Podlega podziałowi zgodnie z ustawą o spółdzielniach socjalnych (dla dociekliwych: art. 10. ust. 1) i jest przeznaczana na:

  1. zwiększenie funduszu zasobowego – nie mniej niż 20% nadwyżki,
  2. cele działania spółdzielni tj. reintegrację zawodową i społeczną, działalność pożytku publicznego, działalność społeczną i oświatowo – kulturalną – nie mniej niż 30% nadwyżki,
  3. fundusz wzajemnościowy (dotyczy sytuacji, w które spółdzielnia jest członkiem konsorcjum spółdzielczego).

Walne zgromadzenie

Walne zgromadzenie to najwyższy organ decyzyjny w spółdzielni socjalnej, w którym uczestniczą wszyscy członkowie spółdzielni. To właśnie na walnym zgromadzeniu podejmowane są kluczowe decyzje dotyczące działalności spółdzielni, jej strategii i zasad funkcjonowania.
 
Kto uczestniczy w walnym zgromadzeniu?

  • Każdy członek spółdzielni socjalnej ma prawo brać udział w walnym zgromadzeniu.
  • Każdy członek ma równe prawo głosu, niezależnie od liczby wniesionych wkładów (zasada „jeden członek – jeden głos”).

Jakie decyzje podejmuje walne zgromadzenie?
Walne zgromadzenie spółdzielni socjalnej podejmuje najważniejsze decyzje dotyczące jej funkcjonowania, m.in.:

  • Wybór i odwołanie członków zarządu oraz rady nadzorczej (jeśli została powołana). Teoretycznie wybór zarządu może być również w kompetencjach rady nadzorczej, ale w spółdzielniach socjalnych zdarza się to niezwykle rzadko.
  • Uchwalanie i zmiany w statucie spółdzielni – czyli podstawowym dokumencie określającym zasady działania spółdzielni.
  • Podejmowanie decyzji o podziale nadwyżki finansowej lub sposobie pokrycia strat.
  • Zatwierdzanie rocznych sprawozdań finansowych i ocena działalności spółdzielni.
  • Podejmowanie decyzji o likwidacji spółdzielni lub jej połączeniu z inną spółdzielnią.
  • Ustalanie kierunków działalności i rozwoju spółdzielni.

W temacie funkcjonowania walnego zgromadzenie polecamy kilka artykułów na blogu:

 

Podstrona została opracowana w ramach zadania “Przedsiębiorstwospołeczne.pl Non Profit – spółka, która skutecznie popularyzuje ekonomię społeczną oraz wspiera rozwój podmiotów ekonomii społecznej i ich zakładanie” sfinansowanego ze środków Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Funduszu Inicjatyw Obywatelskich na lata 2021-2030