29 grudnia 2017 r. Prezydent podpisał ustawę wprowadzającą zmiany w ustawie o spółdzielniach socjalnych. Należałoby dodać, że zmiany dyskutowane i oczekiwane od ponad 2 lat, zmiany dosyć głębokie, choć jednak nie rewolucyjne. Kilka rozwiązań jest całkiem ciekawych, wszystkie idą raczej w dobrą stronę. Co dokładnie się zmieni? Rozpoczynam cykl artykułów dot. tej tematyki.
Pierwsze pytanie, które może się pojawić: kiedy zmiany zaczną obowiązywać? Ustawa wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem przepisu zwalniającego spółdzielnie socjalne ze składek na Krajową Radę Spółdzielczą, który wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2018 r. O tej sprawie jeszcze napiszę, ale już teraz warto to zasygnalizować.
Cały przebieg procesu legislacyjnego można prześledzić tutaj.
A teraz czas na omówienie pierwszych kilku zmian.
Zmiana #1 Rozszerzenie definicji przedmiotu działalności spółdzielni
Nowelizacja ustawy przewiduje, że spółdzielnia socjalna prowadzi działalność w oparciu nie tylko o pracę członków spółdzielni (taki zapis był dotychczas), ale również jej pracowników. Jest to dostosowanie zapisów ustawy do sytuacji, w której większość pracowników nie jest członkami spółdzielni (najczęściej dot. to spółdzielni zakładanej przez osoby prawne).
Poza tym dodano zapis, w myśl którego spółdzielnia działa na rzecz zawodowej i społecznej reintegracji nie tylko członków spółdzielni, ale i pracowników defaworyzowanych. Praktyczną konsekwencją tego rozszerzenia może być fakt, że spółdzielnia socjalna osób prawnych będzie mogła bezpiecznie korzystać ze zwolnienia z podatku dochodowego (w tym zwolnieniu jest mowa o wydatkowaniu dochodu spółdzielni na cele, o których mowa w art. 2 ust. 2 – dotychczas były tam działania reintegracyjnie jedynie na rzecz członków spółdzielni).
Poniżej przytaczam pełne brzmienie art. 2. Ustawy o spółdzielniach socjalnych po zmianach. Podkreśleniem zaznaczyłem te części, które zostały dodane.
- Przedmiotem działalności spółdzielni socjalnej jest prowadzenie wspólnego przedsiębiorstwa w oparciu o osobistą pracę członków oraz pracowników spółdzielni socjalnej.
- Spółdzielnia socjalna działa na rzecz:
1) społecznej reintegracji jej członków oraz pracowników spółdzielni socjalnej, będących osobami, o których mowa w art. 4 ust. 1, przez co należy rozumieć działania mające na celu odbudowanie i podtrzymanie umiejętności uczestniczenia w życiu społeczności lokalnej i pełnienia ról społecznych w miejscu pracy, zamieszkania lub pobytu,
2) zawodowej reintegracji jej członków oraz pracowników spółdzielni socjalnej, będących osobami, o których mowa w art. 4 ust. 1, przez co należy rozumieć działania mające na celu odbudowanie i podtrzymanie zdolności do samodzielnego świadczenia pracy na rynku pracy – a działania te nie są wykonywane w ramach prowadzonej przez spółdzielnię socjalną działalności gospodarczej. - Spółdzielnia socjalna może prowadzić działalność społeczną i oświatowo-kulturalną na rzecz swoich członków, pracowników oraz ich środowiska lokalnego, a także działalność społecznie użyteczną w sferze zadań publicznych określonych w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.
Zmiana #2 Dopuszczenie używania przez spółdzielnię socjalną w obrocie gospodarczym skrótu Spn.s.
Dzięki temu będzie można na oficjalnych dokumentach posługiwać się już nie tylko pełnym oznaczeniem formy prawnej („spółdzielnia socjalna”), ale właśnie ww. skrótem.
Zmiana #3 Zmiana w definicji osób defaworyzowanych
W grupie osób defaworyzowanych uprawnionych do założenia spółdzielni socjalnej pojawiły się nowe kategorie osób:
- osoby, o których mowa w art. 49 pkt 7 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, czyli poszukujący pracy niepozostający w zatrudnieniu lub niewykonujący innej pracy zarobkowej opiekunowie osoby niepełnosprawnej (z wyłączeniem opiekunów osoby niepełnosprawnej pobierających świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych, lub zasiłek dla opiekuna na podstawie przepisów o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów),
- osoby poszukujące pracy niepozostające w zatrudnieniu lub niewykonujące innej pracy zarobkowej (tzn. niewykonujące np. umowy cywilno-prawnej),
- osoby usamodzielniane, o których mowa w art. 140 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej; są to:
- osoby opuszczające, po osiągnięciu pełnoletności, rodzinę zastępczą, rodzinny dom dziecka, placówkę opiekuńczo-wychowawczą lub regionalną placówkę opiekuńczo-terapeutyczną, zwanej dalej „osobą usamodzielnianą”, w przypadku gdy umieszczenie w pieczy zastępczej nastąpiło na podstawie orzeczenia sądu,
- osoby, których pobyt w rodzinnej pieczy zastępczej ustał na skutek śmierci osób tworzących rodzinę zastępczą lub osoby prowadzącej rodzinny dom dziecka, w okresie 6 miesięcy przed osiągnięciem przez osobę usamodzielnianą pełnoletności.
Warto zauważyć, że w przypadku ostatniej grupy osób do wniosku o założenie spółdzielni socjalnej należy dołączyć oświadczenie o spełnienie tego warunku. W przypadku osób, o których mowa w pkt. a i b niezbędne będzie zaświadczenie z urzędu pracy (źródło: art. 6 ust. 1 ustawy o spółdzielniach socjalnych po zmianach).
Zmiana #4 Rozszerzenie katalogu osób uprawnionych do założenia spółdzielni socjalnej
W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na rozszerzenie katalogu osób defaworyzowanych (zmiana #3 powyżej).
Poza tym zmieniono również odsetek osób mogących założyć spółdzielnię socjalną wywodzących się spoza grona osób defaworyzwoanych w przypadku niektórych spółdzielni. Oznacza to, że gdy spółdzielnia socjalna np. prowadzi działalność w zakresie opieki nad dziećmi do lat trzech lub prowadzi niepubliczne przedszkole, lub też spółdzielnię socjalną zakładają osoby o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności, to wystarczy, że osoby defaworyzowane stanowią jedynie 30% wszystkich założycieli.
Przytaczam poniżej pełne brzmienie art. 4 ust. 2 po zmianach (zmiany zostały podkreślone):
Spółdzielnię socjalną mogą założyć także:
- inne osoby niż wskazane w ust. 1, o ile liczba tych osób nie stanowi więcej niż:
- 50% ogólnej liczby założycieli,
- 70% ogólnej liczby założycieli, w przypadku gdy spółdzielnię socjalną zakładają osoby o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności w rozumieniu przepisów o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych albo gdy spółdzielnia socjalna prowadzi działalność w zakresie:
– zadań i usług pomocy społecznej w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej,
– rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych w rozumieniu przepisów o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,
– opieki nad dziećmi do lat trzech, o której mowa w przepisach o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3,
– prowadzenia niepublicznych przedszkoli lub innych form wychowania przedszkolnego, o których mowa w ustawie z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz. U. z 2017 r. poz. 59, 949 i 2203),
– wspierania rodziny i pieczy zastępczej w rozumieniu przepisów o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej;
- organizacje pozarządowe w rozumieniu przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie lub jednostki samorządu terytorialnego;
- kościelne osoby prawne.
Zmiana #5 Zmniejszenie się liczby założycieli do 3 osób w przypadku spółdzielni socjalnej zakładanej przez osoby fizyczne
Tym samym pojawi się możliwość założenia spółdzielni tylko przez 3 osoby fizyczne. Jest to istotne udogodnienie zwłaszcza dla spółdzielni, które chcą rozpocząć działalność na terenach wiejskich. Często zebranie 5 osób i zapewnienie dla wszystkich pracy było barierą utrudniającą powstawanie spółdzielni.
Istotna jest jeszcze jedna rzecz: taka spółdzielnia (założona przez 3 osoby fizyczne) ma obowiązek przyjąć w poczet członków i zatrudnić co najmniej dwie osoby defaworyzowane w terminie 12 miesięcy od dnia wpisu spółdzielni socjalnej do Krajowego Rejestru Sądowego. Oznacza to, że nie można działać w formule 3 osobowej spółdzielni dłużej niż 11 miesięcy i 29 dni.
Wprowadzona regulacja jest korzystna, bo pozwala założyć spółdzielnię w mniejszym gronie, a dopiero po pierwszym (najtrudniejszym okresie) pojawi się konieczność zwiększenia liczby członków i pracowników do 5 osób. Z drugiej strony część środowisk proponowała, by w sposób stały zmniejszyć liczbę członków spółdzielni socjalnej osób fizycznych do 3 osób. Nie poszło to jednak w tę stronę.
Zmiana #6 Zmiana limitów dot. członkostwa w spółdzielni socjalnej osób niedefaworyzowanych w przypadku niektórych spółdzielni
W przypadku spółdzielni socjalnej, która np. prowadzi przedszkole lub została założona przez osoby ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności (pełny katalog przypadków został przedstawiony w zmianie #4) osoby defaworyzowane mają stanowić co najmniej 30% wszystkich członków.
W spółdzielniach, które nie spełniają tych specyficznych warunków będzie dalej obowiązywał limit 50% osób defaworyzowanych.
Poza tym utrzymano zapis, zgodnie z którym „przekroczenie limitów, trwające nieprzerwanie przez okres 6 miesięcy, stanowi podstawę do postawienia spółdzielni w stan likwidacji”.
Zmiana #7 Możliwość przyjęcia w poczet członków pracowników defeworyzowanych w spółdzielni socjalnej osób prawnych szybciej niż po 12 miesiącach
Przytaczam przepis po zmianach (zaznaczam je podkreśleniem):
art. 5a ustawy o spółdzielniach socjalnych:
- W przypadku gdy założycielami spółdzielni socjalnej są organizacje pozarządowe, kościelne osoby prawne lub jednostki samorządu terytorialnego, są one zobowiązane do zatrudnienia w spółdzielni co najmniej pięciu osób spośród osób wymienionych w art. 4 ust. 1, w terminie sześciu miesięcy od dnia wpisu spółdzielni socjalnej do Krajowego Rejestru Sądowego.
- Osoby zatrudnione na zasadach określonych w ust. 1, po 12 miesiącach zatrudnienia w spółdzielni socjalnej, mają prawo do uzyskania członkostwa w spółdzielni socjalnej. Nie wyklucza to uzyskania członkostwa w spółdzielni socjalnej przed tym terminem zgodnie z postanowieniami statutu spółdzielni. Przepisu art. 200 § 3 i 5 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze nie stosuje się.
Moim zdaniem wiele się tutaj nie zmieni, bo możliwość wcześniejszego przyjęcia w poczet członków istniała już wcześniej, ale wiem też, że były w tej sprawie wątpliwości. Warto natomiast zauważyć, że w tym momencie (po zmianach) wcześniejsze przyjęcie w poczet członków wymaga uregulowania tego w statucie spółdzielni.
Zmiana #8 Możliwość poręczenia kredytów / pożyczek przez spółdzielnię socjalną osób prawnych
Zgodnie z art. 5a ust. 6 ustawy o spółdzielniach socjalnych: Spółdzielnia socjalna założona przez jednostki samorządu terytorialnego, kościelne osoby prawne lub organizacje pozarządowe może udzielić poręczenia pożyczek, kredytów lub zabezpieczenia zwrotu otrzymanej refundacji lub środków na podjęcie działalności gospodarczej, założenie lub przystąpienie do spółdzielni socjalnej.
Wcześniej w tym przepisie była mowa o tych działaniach, ale w odniesieniu do pracowników defaworyzowanych, którzy np. założyli inną spółdzielnię socjalną lub podjęli działalność gospodarczą.
Tyle nt. zmian w ustawie o spółdzielniach socjalnych. Jest to część 1. W jednym z kolejnych wpisów napiszę o dalszych zmianach (np. w sposobie podziału nadwyżki bilansowej czy wprowadzonym trybie konsultacji z pracownikami spółdzielni niebędącymi członkami). Jeśli nie chcesz tego przegapić, zachęcam do zapisania się na newsletter. W przypadku wątpliwości, skomentuj poniżej. Jeśli uznasz ten wpis za wartościowy, udostępnij go proszę w mediach społecznościowych.
Bardzo dziękuję za artykuł! Jak zwykle przeczytałam materiał z wielkim zainteresowaniem.
Wszystkie Twoje publikacje mają jedną wspólną cechę, jasny, prosty i rzetelny przekaz informacji. Tylko pozazdrościć. Z pozdrowieniami Justyna Bartosiewicz
Super. Bardzo się cieszę i dziękuję za opinię 🙂
pozdrawiam,
Waldek Żbik
Witam Panie Waldemarze jak zwykle świetny artykuł.
Mam krótkie pytanko troszkę z innej beczki nawiązując do tej przyspieszonej lustracji dla podmiotów powstałych ze środków publicznych. Do kogo należy kierować wniosek o przeprowadzenie takiej lustracji? Czy jest w tym zakresie jakiś wybór? W jakiej formie należy taki wniosek przesłać czy jest jakiś wzór. Pozdrawiam!
Dziękuję 🙂
W przypadku przyśpieszonej lustracji obowiązuje dokładnie ta sama ścieżka, co zwykle. Znajdzie Pan te informacje na str. 15 tej publikacji: http://ozrss.pl/pobierz/Jak_przygotowac_spoldzielnie_socjalna_do_lustracji.pdf
pozdrawiam,
Waldek Żbik
Świetny artykuł, ale otworzyłam znowelizowaną ustawę i tam jest liczba założycieli 5 osób, a nie 3??? czyżby coś się zmieniło?
Dzień dobry Pani Izo,
Trudno mi powiedzieć do jakiej ustawy Pani dotarła. Nowelizacja przewiduje: art. 5 ust. 1 otrzymuje brzmienie:
„1. Liczba założycieli spółdzielni socjalnej nie może być mniejsza niż trzy, jeżeli założycielami są osoby fizyczne, i dwa, jeżeli założycielami są osoby prawne.”. Być może jednak widziała Pani ustawę przed nowelizacją.
pozdrawiam serdecznie,
Waldek Żbik
Mam pytanie dotyczące lustracji przyspieszonej. Czy ten przepis odnosi się tylko do spółdzielni zakładanych po dacie wdrożenia zmian w ustawie? Chodzi mi o to czy spółdzielnie, które powstały w zeszłym roku, które teraz miały pierwsze walne i zatwierdzały sprawozdania finansowe również muszą przeprowadzić lustrację do pół roku od walnego? Cyz chodzi tu o przyszłe spółdzielnie, które będą się zakładać teraz już w trakcie obowiązywania zmienionej ustawy?
Dzień dobry Pani Anno,
Ustawa obowiązuje od 31.03.2018, więc przepis o przyśpieszonej lustracji dotyczy spółdzielni socjalnych zarejestrowanych po tej dacie (o ile powstanie spółdzielni zostało sfinansowane ze środków publicznych). Takie jest moje zdanie w tym temacie.
pozdrawiam,
Waldek Żbik
Dziękuję za szybką odpowiedź.
Dobry Wieczór
Panie Waldemarze, czy stowarzyszenia zwyczajne sztuk dwa mogą powołać spółdzielnie socjalną? Kiedyś nie można było. Czy po tych licznych nowelizacjach – cos zmieniło się? czy raczej nadal stowarzyszenia zwyczajne nie mogą … zakładać?
Dzień dobry,
Nie testowałem tego w praktyce, ale …
Ustawa o spółdzielniach socjalnych posługuje się określeniem organizacja pozarządowa (jest to jedna z kategorii osób, które mogą zakładać spółdzielnię socjalną). Definicja organizacji pozarządowej znajduje się w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. I tam czytamy (w art. 3 ust. 2):
Organizacjami pozarządowymi są:
1) niebędące jednostkami sektora finansów publicznych w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych lub przedsiębiorstwami, instytutami badawczymi, bankami i spółkami prawa handlowego będącymi państwowymi lub samorządowymi osobami prawnymi,
2) niedziałające w celu osiągnięcia zysku
– osoby prawne lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, w tym fundacje i stowarzyszenia, z zastrzeżeniem ust. 4.
W 2016 r. zmieniła się ustawa Prawo o stowarzyszeniach. Zgodnie z art. 40 ust. 1a. Stowarzyszenie zwykłe może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane. Tym samym stowarzyszenie zwykłe ma zdolność prawną.
W związku z powyższym moim zdaniem, stowarzyszenie zwykłe jako organizacja pozarządowa może być założycielem spółdzielni socjalnej. Zastrzegam jednak jeszcze raz, że nie miałem takich chętnych i nie było okazji sprawdzić tego w praktyce.
Jak uda się Panu założyć taką spółdzielnię, to proszę dać znać 🙂
pozdrawiam,
Waldek Żbik
Bardzi Diękuję Bardzo Bardzo.
Chcemy prożyc projekt dla studentów.
Kurcze.., gdyby tak było jak Pan napisał to mamy problem rozwiązany WOW !!!
Zapraszam więc do współpracy, w sytuacji gdy ruszymy z projektem.
Pozdrawiam
AK
Dzień Dobry.
mam pytanie:
czy obecnie spółdzielnię socjalna mogą powołać dwa / trzy stowarzyszenia zwyczajne?
Kiedyś tak nie było? A obecnie?
Proszę o informację – o pomocną odpowiedź na:
startbiznes@wp.pl
kierowane dla…. Olek.
Dziękuję z góry na informacje.
W odpowiedzi na pismo z dnia 17 grudnia 2020 roku, Departament Ekonomii Społecznej i Solidarnej uprzejmie informuje, że zgodnie z art. 4 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2006 roku o spółdzielniach socjalnych (t. j. Dz. U. z 2020 r. poz. 2085) spółdzielnię socjalną założyć mogą między innymi organizacje pozarządowe w rozumieniu przepisów
o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie lub jednostki samorządu terytorialnego. Natomiast art. 5 powyższej ustawy wskazuje wprost, że liczba założycieli spółdzielni socjalnej nie może być mniejsza niż trzy, jeżeli założycielami są osoby fizyczne, i dwa, jeżeli założycielami są osoby prawne.
Stowarzyszenie zwykłe zgodnie z art. 40 ust 1 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 roku prawo o stowarzyszeniach (t. j. Dz. U. z 2020 r. poz. 2261) jest uproszczoną formą stowarzyszenia nieposiadającą osobowości prawnej. Wprawdzie zgodnie z ustawą z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (t. j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1057, ze zm.) stowarzyszenie zwykłe może być zaliczane do grona organizacji pozarządowych, jednakże nie spełnia warunku określonego w art. 5 ww. ustawy o spółdzielniach socjalnych, który nakłada na podmioty potencjalnie uprawnione do utworzenia spółdzielni socjalnej obowiązek posiadania statusu osoby prawnej lub osoby fizycznej.
W związku z powyższym, w ocenie Departamentu Ekonomii Społecznej i Solidarnej stowarzyszenie zwykłe nie może stać się założycielem spółdzielni socjalnej.
Z poważaniem,
Andżelika Wardęga, Dyrektor Departamentu
Ekonomii Społecznej i Solidarnej
Dzień dobry,
Dziękuję za wrzucenie tej odpowiedzi. Myślę, że jest to efekt bardziej pewnej nieprecyzyjności ustawy niż realnego zamiaru, ale faktycznie patrząc na brzmienie art. 5 ust. 1 można dojść do wniosku, że wariant ze stowarzyszeniem zwykłym nie przejdzie.
pozdrawiam,
Waldek Żbik