Kto nie może być członkiem zarządu spółdzielni socjalnej?

Zebrałem poniżej kilka sytuacji, w których dana osoba fizyczna nie może być członkiem zarządu spółdzielni socjalnej. Wybrałem zwłaszcza takie przypadki, które pojawiają się czasem lub przynajmniej mogą pojawić się w spółdzielni socjalnej.

Ogólna zasada jest taka, że członkiem zarządu może być każda osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych, czyli osoba, która może we własnym imieniu zaciągać zobowiązania lub nabywać prawa (zasadniczo każda osoba pełnoletnia). Są od tego wyjątki, które przedstawiam poniżej.

Przypadek #1 Osoby wykonujące działalność konkurencyjną względem spółdzielni socjalnej

Wynika to z art. 56 § 3 prawa spółdzielczego, który stanowi: „Członkowie rady i zarządu nie mogą zajmować się interesami konkurencyjnymi wobec spółdzielni, a w szczególności uczestniczyć jako wspólnicy lub członkowie władz przedsiębiorców prowadzących działalność konkurencyjną wobec spółdzielni. Naruszenie zakazu konkurencji stanowi podstawę odwołania członka rady lub zarządu oraz powoduje inne skutki prawne przewidziane w odrębnych przepisach.”

Powyższy zakaz ma charakter bezwzględny i nie można go zmienić postanowieniami statutu czy uchwałą walnego zgromadzenia. Nie ma przy tym znaczenia, czy działalność konkurencyjna naraża spółdzielnię na szkodę.

Przypadek#2 Kierownicy GOPS/MOPS i osoby wydające decyzje administracyjne

Prawo spółdzielcze stanowi, że w przypadku gdy założycielami spółdzielni są osoby prawne, to członkowie zarządu wybierani są spośród osób wskazanych przez osoby prawne. Często jest tak, że w tworzenie spółdzielni zaangażowane są jednostki gminne, np. ośrodek pomocy społecznej czy ośrodek pomocy rodzinie. Jeden z pomysłów na zarząd w spółdzielni socjalnej przewiduje wówczas, że wejdą do niego np. kierownik GOPS czy inny pracownik oddelegowany ze strony urzędu. Tu pojawia się problem, a przynajmniej może się pojawić.

Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne przewiduje, że w przypadku m.in.:

• pracowników urzędów państwowych, w tym członków korpusu służby cywilnej, zajmujących stanowiska kierownicze, np. kierownika urzędu i jego zastępcy – w urzędach terenowych organów rządowej administracji specjalnej;
• wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), zastępców wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), skarbników gmin, sekretarzy gmin, kierowników jednostek organizacyjnych gminy,
• osób zarządzających i członków organów zarządzających gminnymi osobami prawnymi oraz innych osób wydających decyzje administracyjne w imieniu wójta (burmistrza, prezydenta miasta),
• członków zarządów powiatów, skarbników powiatów, sekretarzy powiatów, kierowników jednostek organizacyjnych powiatu, osób zarządzających i członków organów zarządzających powiatowymi osobami prawnymi oraz innych osób wydających decyzje administracyjne w imieniu starosty;
• członków zarządów województw, skarbników województw, sekretarzy województw, kierowników wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych, osób zarządzających i członków organów zarządzających wojewódzkimi osobami prawnymi oraz innych osób wydające decyzje administracyjne w imieniu marszałka województwa,

osoby te nie mogą w okresie zajmowania stanowisk lub pełnienia funkcji m.in.:

• być członkami zarządów, rad nadzorczych lub komisji rewizyjnych spółek prawa handlowego;
• być zatrudnione lub wykonywać innych zajęć w spółkach prawa handlowego, które mogłyby wywołać podejrzenie o ich stronniczość lub interesowność;
• być członkami zarządów, rad nadzorczych lub komisji rewizyjnych spółdzielni, z wyjątkiem rad nadzorczych spółdzielni mieszkaniowych;
• być członkami zarządów fundacji prowadzących działalność gospodarczą (dla dociekliwych: art. 4 ww. ustawy).

Warto też dodać, że w zależności od rodzaju przewinienia i rodzaju osoby, złamanie powyższego zakazu może być traktowane jako:

• przewinienie służbowe, które podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej lub stanowi podstawę do rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika;
• podstawa do odwołania ze stanowiska,
• podstawa wygaśnięcia mandatu w przypadku wójta (burmistrza, prezydenta miasta) (dla dociekliwych: art. 5 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne).

Przyznam szczerze, że o powyższej sprawie sam nie wiedziałem i żyłem w błogiej nieświadomości. Zostałem oświecony podczas jednego ze spotkań dot. zmian w ustawie o spółdzielniach socjalnych we wrześniu 2016 r.

Przypadek#3 Osoby, co do których sąd orzekł zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej

Podstawą tego rodzaju orzeczenia jest kodeks karny (dla dociekliwych: art. 39 i 41 § 1 kodeksu karnego). Orzeczenie to nie jest obowiązkowe i zależy od decyzji sądu, który może orzec ten środek karny, jeśli spełniona jest jedna z dwóch przesłanek:

• sprawca dopuścił się przestępstwa w związku z zajmowanym stanowiskiem, wykonywanym zawodem lub w związku z prowadzoną działalnością bądź
• dalsze zajmowanie przez sprawcę danego stanowiska, wykonywanie przez niego konkretnego zawodu, lub prowadzenie określonej działalności zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

Maksymalny okres trwania tego środka karnego to 10 lat.

Rozważmy to na przykładzie.

Załóżmy, że prezes zarządu spółdzielni / spółki (forma prawna nie ma znaczenia) nie płacił dostawcom. Wnieśli oni pozew i po wyroku sądu sprawa została przekazana do komornika celem wyegzekwowania należności. Prezes dowiedział się o tym i postanowił przenieść cały majątek podmiotu na inny podmiot po to, by uniemożliwić zaspokojenie kontrahentów. Sąd uznał, że prezes swoim zachowaniem popełnił przestępstwo z art. 300 § 2 kodeksu karnego i wymierzył mu karę dwóch lat pozbawienia wolności z warunkowym jej zawieszeniem na okres próby wynoszący pięć lat. Ponadto sąd nałożył na nieuczciwego prezesa zakaz prowadzenia działalności gospodarczej przez pięć lat (przykład pochodzi stąd, znajdziesz tam też więcej informacji na ten temat).

Zanim przejdziemy do kolejnych sytuacji, w których dana osoba nie może być członkiem zarządu, przypominam że więcej informacji nt. zasad prowadzenia spółdzielni socjalnej / przedsiębiorstwa społecznego znajdziesz w produktach ze sklepu. 

Przypadek #4 Osoby, co do których sąd upadłościowy nałożył zakaz prowadzenia działalności gospodarczej oraz pełnienia innych funkcji

Powyższy zakaz wynika z art. 373 prawa upadłościowego, który stanowi, że sąd może orzec pozbawienie prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub w ramach spółki cywilnej oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, członka komisji rewizyjnej, reprezentanta lub pełnomocnika osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą w zakresie tej działalności, spółki handlowej, przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszenia osoby, która ze swojej winy:

• będąc do tego zobowiązana z mocy ustawy, nie złożyła w ustawowym terminie wniosku o ogłoszenie upadłości (zgodnie z art. 21. 1. Prawa upadłościowego dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości) albo
• faktycznie zarządzając przedsiębiorstwem dłużnika, istotnie przyczyniła się do niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w ustawowym terminie, albo
• po ogłoszeniu upadłości nie wydała lub nie wskazała majątku, ksiąg rachunkowych, korespondencji lub innych dokumentów upadłego, w tym danych w postaci elektronicznej, do których wydania lub wskazania była obowiązana z mocy ustawy, albo
• jako upadły po ogłoszeniu upadłości ukrywała, niszczyła lub obciążała majątek wchodzący w skład masy upadłości, albo
• jako upadły w toku postępowania upadłościowego nie wykonała innych obowiązków ciążących na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądu albo sędziego-komisarza, albo też w inny sposób utrudniała postępowanie.

Nałożenie takiego zakazu odbywa się w drodze odrębnego postępowania i coraz częściej traktowane jest jako sposób karania dłużników przez wierzycieli, którzy nie otrzymali należnych im środków. Okres trwania zakazu może wynosić od jednego do dziesięciu lat.

[Aktualizacja: 30.10.2017] Przypadek #5 Radni, jeśli spółdzielnia prowadzi działalność z wykorzystaniem mienia komunalnego gminy

Zgodnie z art. 24f ustawy o samorządzie gminnym “Radni nie mogą prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami z wykorzystaniem mienia komunalnego gminy, w której radny uzyskał mandat, a także zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem czy pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności.”  Analogiczne przepisy znajdują się w ustawie o samorządzie powiatowym (dla dociekliwych: art. 25b. ust. 1) oraz w ustawie o samorządzie wojewódzkim (art. 27b ust. 1).

Warto podkreślić, że orzecznictwo zwraca uwagę, że o prowadzeniu przez radnego działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia komunalnego gminy można mówić wtedy, gdy radny korzysta z tego mienia na uprzywilejowanych zasadach, wykorzystując swoją pozycję w gminie. Natomiast w razie korzystania przez radnego dla celów prowadzonej przez niego działalności gospodarczej z mienia gminy na zasadzie jego powszechnej dostępności nie dochodzi do naruszenia tego zakazu (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z 11 czerwca 2014 r., sygn. II SA/Bd 571/14).

Z naruszeniem zakazu będziemy mieli do czynienia wtedy, gdy np. radny ma zawartą z gminą umowę dzierżawy nieruchomości stanowiącej własność gminy, co powoduje, że w czasie trwania dzierżawy gmina – bez rozwiązania tej umowy – nie może zawierać z innymi podmiotami umów dzierżawy czy użyczenia (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 25 marca 2014 r., sygn. II OSK 415/14).

Nieprzestrzeganie powyższego zakazu stanowi podstawę do stwierdzenia wygaśnięcia mandatu radnego.

Dodam jeszcze, że za wyjątkiem przypadku pierwszego, pozostałe sytuacje dotyczyć będą również wszystkich innych form prawnych przedsiębiorstwa społecznego.

To tyle nt. tego, które nie może być członkiem zarządu spółdzielni socjalnej. Jeśli uważasz wpis za wartościowy, tradycyjnie zachęcam do podzielenia się nim w mediach społecznościowych.