Wracam do tematu klauzul społecznych. Tym razem omówimy pozostałe przepisy prawne. Sprawdzimy również jak klauzule społeczne działają w praktyce.
Oprócz klauzul omówionych ostatnio, w kontekście działania przedsiębiorstw społecznych godne uwagi są jeszcze:
- nowa klauzula zastrzeżona na podstawie art. 138p prawa zamówień publicznych (PZP),
- tzw. zamówienia in house,
- zamówienia podprogowe (dot. zamówień poniżej 30 tys. euro i w tej chwili wyłącznie spółdzielni socjalnych),
- inne.
Nowa klauzula zastrzeżona na podstawie art. 138p PZP
Zgodnie z tym przepisem zamawiający może zastrzec w ogłoszeniu o zamówieniu, że o udzielenie zamówienia na usługi: zdrowotne, społeczne oraz kulturalne (objęte kodami wskazanymi w ustawie) mogą ubiegać się wyłącznie wykonawcy, którzy spełniają łącznie następujące warunki:
- celem ich działalności jest realizacja zadań w zakresie użyteczności publicznej związanej ze świadczeniem tych usług oraz społeczna i zawodowa integracja osób, o których mowa w art. 22 ust. 2 (czyli osób doświadczających trudności na rynku pracy, np. osób bezrobotnych lub niepełnosprawnych),
- nie działają w celu osiągnięcia zysku, przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych oraz nie przeznaczają zysku do podziału między swoich udziałowców, akcjonariuszy i pracowników,
- struktura zarządzania nimi lub ich struktura własnościowa opiera się na współzarządzaniu w przypadku spółdzielni, akcjonariacie pracowniczym lub zasadach partycypacji pracowników, co wykonawca określa w swoim statucie,
- w ciągu ostatnich 3 lat poprzedzających dzień wszczęcia postępowania o udzielenie zamówienia na usługi społeczne nie udzielono im zamówienia na podstawie tego przepisu przez tego samego zamawiającego.
Jak łatwo zauważyć powyższe warunki są spełnione przez każde przedsiębiorstwo społeczne, w tym w szczególności przez spółdzielnię socjalną.
Zastosowanie tego rodzaju zamówień zastrzeżonych jest możliwe w przypadku następującego przedmiotu zamówienia (cyfry poprzedzające przedmiot zamówienia to tzw. kody CPV ze Wspólnego Słownika Zamówień):
- 75121000-0 Usługi administracyjne w zakresie edukacji,
- 75122000-7 Usługi administracyjne w zakresie opieki zdrowotnej,
- 75123000-4 Administrowanie osiedlami mieszkalnymi,
- 79622000-0 Usługi w zakresie pozyskiwania pracowników świadczących pomoc domową,
- 79624000-4 Usługi w zakresie pozyskiwania personelu pielęgniarskiego,
- 79625000-1 Usługi w zakresie pozyskiwania personelu medycznego,
- 80110000-8 Usługi szkolnictwa przedszkolnego,
- 80300000-7 Usługi szkolnictwa wyższego,
- 80420000-4 Usługi e-learning,
- 80430000-7 Usługi edukacji osób dorosłych na poziomie akademickim,
- 80511000-9 Usługi szkolenia personelu,
- 80520000-5 Placówki szkoleniowe,
- 80590000-6 Usługi seminaryjne,
- od 85000000-9 do 85323000-9 Usługi w zakresie zdrowia i opieki społecznej, Usługi pracy społecznej i podobnej, Usługi społeczne, Usługi zdrowotne świadczone na rzecz wspólnot,
- 92500000-6 Usługi świadczone przez biblioteki, archiwa, muzea i inne usługi kulturalne,
- 92600000-7 Usługi sportowe,
- 98133000-4 Usługi świadczone przez organizacje społeczne,
- 98133110-8 Usługi świadczone przez stowarzyszenia młodzieżowe.
Jeśli chcesz znaleźć przykładowe przetargi na powyższe rodzaje usług, wpisz koc CPV w tej wyszukiwarce.
Zamówienia podprogowe tj. poniżej 30 tys. euro
Od 24 października 2015 r. możliwe jest ograniczenie potencjalnych wykonawców do spółdzielni socjalnej w przypadku zamówień publicznych poniżej 30 tys. euro. Przykład realizacji tego rodzaju zamówienia znajdziesz pod tym linkiem.
Trzeba przy tym uwzględnić fakt, że wydatki publiczne powinny być dokonywane:
- w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasad:
- uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów,
- optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych celów,
- w sposób umożliwiający terminową realizację zadań,
- w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań.
Zamówienia in house
Ten tryb dotyczy bezprzetargowego powierzania zadań, ale możliwy jest tylko w wyjątkowych przypadkach. W zasadzie nie jest to klauzula społeczna, ale omówię tutaj tego rodzaju zamówienia, bo mogą mieć znaczenie dla części spółdzielni socjalnych składających się z osób prawnych.
Przyjrzyjmy się konstrukcji odpowiedniego przepisu prawa zamówień publicznych.
| Art. 67. 1. Ustawy prawo zamówień publicznych: Zamawiający może udzielić zamówienia z wolnej ręki, jeżeli zachodzi co najmniej jedna z następujących okoliczności: (…) 14) zamówienie udzielane jest przez zamawiającego, o którym mowa w art. 3 ust. 1 pkt 1–3a (m.in. jednostka sektora finansów publicznych – przypis WZ), osobie prawnej, jeżeli spełnione są łącznie następujące warunki: a) zamawiający wspólnie z innymi zamawiającymi, o których mowa w art. 3 ust. 1 pkt 1–4, sprawuje nad daną osobą prawną kontrolę, która odpowiada kontroli sprawowanej przez nich nad własnymi jednostkami, przy czym wspólne sprawowanie kontroli ma miejsce, jeżeli spełnione są łącznie następujące warunki: – w skład organów decyzyjnych kontrolowanej osoby prawnej wchodzą przedstawiciele wszystkich uczestniczących zamawiających, z zastrzeżeniem, że poszczególny przedstawiciel może reprezentować więcej niż jednego zamawiającego, – uczestniczący zamawiający mogą wspólnie wywierać dominujący wpływ na cele strategiczne oraz istotne decyzje kontrolowanej osoby prawnej, – kontrolowana osoba prawna nie działa w interesie sprzecznym z interesami zamawiających sprawujących nad nią kontrolę, b) ponad 90% działalności kontrolowanej osoby prawnej dotyczy wykonywania zadań powierzonych jej przez zamawiających sprawujących nad nią kontrolę lub przez inne osoby prawne kontrolowane przez tych zamawiających, c) w kontrolowanej osobie prawnej nie ma bezpośredniego udziału kapitału prywatnego. |
Tym samym zamówienia w tym trybie mogą być wykorzystywane przez jednostki samorządu terytorialnego do bezprzetargowego zlecania zadań spółdzielni socjalnej przez nie utworzonej. Zakładając, że dwie gminy założyły spółdzielnię, poza nimi nie ma innych członków i spółdzielnia działa w zdecydowanej większości na rzecz tworzących ją gmin (ponad 90%), to gminy mogą zlecać takiej spółdzielni prace w trybie z wolnej ręki, bez zastosowania procedury przetargowej (udzielenie zamówienia następuje po negocjacjach tylko z jednym wykonawcą – art. 66 ustawy PZP).
Łatwo zauważyć, że powyższe przesłanki nie będą już spełnione w sytuacji, gdy do spółdzielni osób prawnych przystąpią pracownicy spółdzielni (zgodnie z prawem jakie im przysługuje w myśl ustawy o spółdzielniach socjalnych).
Inne
Wśród innych zmian w prawie zamówień publicznych godne uwagi są również:
- wprowadzenie wymogu zatrudnienia pracowników wykonawcy na umowę o pracę, o ile wymaga tego specyfika realizacji danego zlecenia (art. 29 ust. 3a PZP), przed nowelizacją była możliwość zapisania takiego wymogu, teraz jest obowiązek (o ile praca danego rodzaju spełnia cechy stosunku pracy),
- wprowadzenie możliwości dzielenia zamówienia na części, co może ułatwić dostęp do zamówienia małym firmom, w tym spółdzielniom socjalnym,
- wyłączenia stosowania ustawy prawo zamówień publicznych przy udzielaniu niektórych zamówień publicznych o wartościach poniżej progów unijnych (w zależności od przedmiotu zamówienia i zamawiającego limity te wynoszą od 135 tys. euro do 750 tys. euro; dla dociekliwych: art. 4d do ustawy PZP i przepisy wykonawcze do ustawy PZP), dotyczy to m.in. udzielaniu zamówień publicznych których przedmiotem są usługi lub roboty budowlane realizujące przedsięwzięcia rewitalizacyjne zawarte w gminnym programie rewitalizacji oraz wykonywane na obszarze Specjalnej Strefy Rewitalizacji (ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz.U. poz. 1777)), jeżeli zamówienia te udzielane są:
- przez gminę lub gminne jednostki organizacyjne organizacjom pozarządowym lub spółdzielniom socjalnym, a przedmiot zamówienia należy do działalności statutowej wykonawcy
- w celu aktywizacji osób mających miejsce zamieszkania na obszarze Specjalnej Strefy Rewitalizacji.
Klauzule społeczne w praktyce, czyli jak to tak naprawdę działa?
Z reguły, gdy mówi się o klauzulach społecznych po wymienieniu różnych przepisów i omówieniu możliwości, trzeba zrobić dłuższy wdech i powiedzieć, że w praktyce nie jest tak różowo, bo zamawiający boją się stosować klauzule. Trudno się z tym nie zgodzić.
Statystyki i badania wskazują, że klauzule społeczne realizowane są w zaledwie kilku procentach zamówień publicznych (ok. 3-4%). Chociaż można zauważyć rosnącą skalę stosowania klauzul, to dynamika wzrostu jest raczej niezadowalająca. Dość powiedzieć, że Krajowy Plan Działań w zakresie zrównoważonych zamówień publicznych na lata 2013-2016 (str. 75) przewidywał, że zamówienia społecznie odpowiedzialne będą stanowiły co najmniej 10% wszystkich zamówień.
W praktyce wszystko zależy od podejścia konkretnego zamawiającego. Dlatego też tak ważne są działania edukacyjne i budowanie świadomości urzędników, że klauzule społeczne mają sens i przynoszą konkretną wartość dla społeczności lokalnej. Na pewno też urzędy potrzebują jasnych wytycznych i bezpiecznych sposobów postępowania, które pozwolą stosować klauzule społeczne bez ryzyka. Brakuje też długofalowej wizji rozwoju klauzul społecznych. Jeśli interesuje Cię diagnoza aktualnego stanu rzeczy polecam:
- analizę stosowania klauzul po nowelizacji ustawy,
- opinię Instytutu Zrównoważonych Zamówień Publicznych nt. „Krajowego Planu Działań w zakresie zrównoważonych zamówień publicznych na lata 2017-2020”.
W moim odczuciu bez co najmniej nawiązanych dobrych relacji z samorządem, trudno w tym momencie budować przedsiębiorstwo społeczne na zleceniach otrzymanych z zastosowaniem klauzul społecznych. Jest tutaj więc pewna rola do odegrania przez przedsiębiorstwa społeczne i Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej. Często samorząd nawet nie wie, że na jego terenie jest przedsiębiorstwo społeczne, które jest w stanie realizować dane zamówienie publiczne. I to jest obszar działania, który jest do zagospodarowania bez oglądania się na innych.
Tyle nt. stosowania klauzul społecznych. Zachęcam do dzielenia się Twoim doświadczeniem oraz popularyzacji tego wpisu np. w mediach społecznościowych.
