W ostatnim czasie otrzymałem kilka maili z pytaniami w rodzaju: „znajomy namawia mnie do założenia spółdzielni socjalnej, chcę się dowiedzieć, czym będę ryzykował i jaką odpowiedzialność ponosił?”. Postanowiłem przyjrzeć się więc bliżej różnym poziomom ryzyka i odpowiedzialności, z którymi możemy mieć do czynienia w spółdzielni socjalnej. Uszeregowałem je w kolejności od największego bezpieczeństwa do największego ryzyka i odpowiedzialności.
Poziom #1 Jestem pracownikiem w spółdzielni socjalnej
Sytuacja najprostsza i rodząca najmniejsze ryzyko. W zasadzie bycie pracownikiem w spółdzielni socjalnej nie różni się prawie wcale od bycia pracownikiem w jakiejkolwiek innej firmie. Mamy te same prawa i obowiązki. Ze względu na ideę spółdzielczości socjalnej możemy oczekiwać ludzkiego traktowania i wsparcia w różnych sytuacjach, np. ze względu na niepełnosprawność. Jest to jednak raczej miękki element i niewynikający wprost z przepisów prawa. Z drugiej strony ktoś mógłby powiedzieć, że można tego oczekiwać również w każdej innej firmie i ja bym się z tym zgodził.
Czym ryzykuje pracownik? Jeśli wykonuje swoją pracę w sposób należyty, to w zasadzie niczym. Są natomiast sytuacje, w których pracownik może zostać pociągnięty do odpowiedzialności. Podstawowe rodzaje odpowiedzialności pracownika to:
- odpowiedzialność porządkowa, która dotyczy naruszenia obowiązków związanych z przestrzeganiem porządku i organizacji pracy czy zasad BHP (art. 108–113 k.p.); kary porządkowe to upomnienie, nagana, kara pieniężna (maksymalna wysokość kary za jedno naruszenie obowiązków to jednodniowe wynagrodzenie pracownika),
- odpowiedzialność materialna, gdy pracownik na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych, ze swej winy, wyrządził pracodawcy szkodę (art. 114–127 k.p.), może to być:
- odpowiedzialność na zasadach ogólnych – wynika ona wprost z przepisów prawa i ponosi ją każdy pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania wyrządzi pracodawcy szkodę (z winy nieumyślnej lub umyślnej),
- odpowiedzialność za mienie powierzone z obowiązkiem zwrotu lub wyliczenia (warunkiem jest prawidłowe powierzenie mienia),
- odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną osobie trzeciej (w pierwszej kolejności odpowiedzialność ponosi pracodawca, ale – w razie zaistnienia takiej sytuacji i konieczności naprawienia szkody – może on zażądać rekompensaty od pracownika).
Poziom #2 Jestem członkiem w spółdzielni socjalnej
Jeśli członek spółdzielni (osoba fizyczna) jest jednocześnie pracownikiem, to oczywiście ponosi odpowiedzialność zgodnie z zasadami przewidzianymi powyżej. Ale nie tylko…
Dwa podstawowe obowiązki członka to wniesienie wpisowego i udziałów. O ich wysokości decydują założyciele tworząc statut. Wpisowe jest niezwrotne, więc w zasadzie każdy członek inwestuje je na „dzień dobry”.
Z udziałami sprawa wygląda nieco inaczej. Każdy członek wnosi minimum jeden udział. Jest to tzw. udział obowiązkowy (statut może przewidywać, że każdy członek wnosi 3 udziały i wówczas mamy 3 obowiązkowe udziały). Udział ten podlega zwrotowi dopiero w momencie, gdy ustanie członkostwo i to pod warunkiem, że udziały nie zostały przeznaczone na pokrycie strat spółdzielni. Mamy tutaj kilka możliwych sytuacji. Dobrze obrazuje to poniższy schemat, który przedstawia drogę od rezygnacji z członkostwa do ewentualnego otrzymania udziałów.
Źródło: “Spółdzielczość socjalna. Poradnik skrajnie praktyczny.”, Wydanie IV.
Jeśli chcesz poczytać więcej o wpisowym, udziałach i wkładach w spółdzielni socjalnej, polecam Ci ten wpis na moim blogu.
Warto też pamiętać, że członek spółdzielni ma również inne obowiązki, jak np. dbanie o dobro i rozwój spółdzielni. Ewentualna odpowiedzialność może wynikać również z niewykonywania tychże obowiązków.
Pomijam przy tym wszystkim odpowiedzialność założycieli spółdzielni na etapie przed jej zarejestrowaniem (tutaj faktycznie jest ona większa, zainteresowanych odsyłam do art. 11, par. 2 prawa spółdzielczego).
Poziom#3 Jestem członkiem zarządu w spółdzielni
W przypadku członków zarządu odpowiedzialność kształtuje się nieco inaczej, choć mogą być zarówno pracownikiem, jak i członkiem i wówczas będą ponosić również tę odpowiedzialność ww.
Typowa dla członków zarządu jest odpowiedzialność:
- cywilna,
- karna,
- za zobowiązania (dot. tylko zobowiązań publiczno-prawnych i to wyłącznie w pewnych warunkach),
- taka sama, jak dla członków zarządu osób prawnych – przedsiębiorców np. wynikająca z ustawy o rachunkowości (składanie sprawozdań), kodeksu karno-skarbowego (w skrócie: za płatności podatków) czy kodeksu pracy (więcej o różnych rodzajach odpowiedzialności pisałem w Poradniku).
W temacie odpowiedzialności członków zarządu polecam moje dwa wcześniejsze wpisy (cz. 1 o odpowiedzialności karnej i za zobowiązania, cz.2 odpowiedzialność cywilna) .
Poziom #4 Poręczyłem dotację / kredyt / pożyczkę w spółdzielni socjalnej
Ostatni poziom odpowiedzialności jest dosyć specyficzny. Mówimy tutaj o sytuacji, w której spółdzielnia podpisuje umowę o dotację, ew. umowę o pożyczkę, a Ty jesteś poręczycielem jak osoba fizyczna. Zadeklarowałeś więc, że jeśli spółdzielnia nie będzie realizować swoich zobowiązań (np. nie spłaci pożyczki i nie będzie miała majątku umożliwiającego tę spłatę), to Ty będziesz odpowiedzialny za uregulowanie tego zobowiązania. W takiej sytuacji ryzykujesz oczywiście całym swoim majątkiem.
Tutaj Twoja odpowiedzialność jest największa. Dla pocieszenia dodam, że powyższe zdarza się bardzo rzadko, ale jest to ryzyko, które należałoby brać pod uwagę.
To tyle nt. poziomów odpowiedzialności i ryzyka związanego z zaangażowaniem się w spółdzielnię socjalną. Gdyby było coś niejasne, daj mi znać komentując poniżej. Dzielenie się doświadczeniem też jest oczywiście mile widziane.
A co z założycielami spółdzielni? Jaka jest ich odpowiedzialność?
Dzień dobry Pani Ewelino,
W przypadku założycieli będzie dokładnie to samo, co w przypadku członków spółdzielni (poziom #2). W zależności od sytuacji mogą to być również inne poziomy np. jeśli założyciel jednocześnie jest w zarządzie lub poręczył dotację.
pozdrawiam,
Waldek Żbik
Dzień dobry, jaka jest odpowiedzialność członków założycieli osób prawnych (stowarzyszenie + gmina)?
Dzień dobry,
Co do zasady członkowie odpowiadają do wysokości wniesionych udziałów, chyba że zaangażowali się w dodatkowy sposób np. poręczając pożyczkę.
pozdrowienia,
Waldek Żbik