Co zrobić, gdy OWES nie pomaga, a nawet przeszkadza?

Temat funkcjonowania Ośrodków Wsparcia Ekonomii Społecznej (OWES) wzburza czasami sporo emocji. W tym wpisie przedstawię mój punkt widzenia, a także podzielę się kilkoma spostrzeżeniami dot. sytuacji, w której OWES nie pomaga.

Mój punkt widzenia

Przede wszystkim mam tę możliwość, że występowałem jako klient OWES (choć wtedy jeszcze nie funkcjonowała nazwa OWES), a teraz współpracuje z kilkoma ośrodkami tego rodzaju, więc obserwuję również funkcjonowanie tego systemu od środka.

OWES jako sprzedawca

Są różne metody sprzedaży i różni sprzedawcy. Niektórzy badają potrzeby klientów, pokazują korzyści swojej oferty, inni starają się zbudować relacje, a jeszcze inni wciskają mniej lub bardziej nachalnie swój produkt. Są też tacy, którzy robią spotkania, rozdają prezenty, robią wodę z mózgu, a potem sprzedają emerytom na raty garnki za 5 tys. zł.

Nie mam wątpliwości, że OWES też jest sprzedawcą. Sprzedaje swoją ofertę, dotacje, szkolenia, doradztwo, a przede wszystkim sprzedaje to, że może wywiązać się z zawartych umów, zrealizować wskaźniki projektowe. Metody tej sprzedaży bywają różne, podobnie jak w biznesie.

Mając tę świadomość już trochę mniej dziwią (choć nadal bulwersują) zdania, jakie się czasem słyszy:

• „obiecywali, że będą nas prowadzić za rękę, a jak przyszło co, do czego to zostawili nas samych”,
• „zależało im tylko na wskaźnikach, nami nie przejmowali się wcale”,
• „wiedzieli, że prowadzenie spółdzielni jest bardzo trudne, że nie ma pewności, że samorząd da te zlecenia, że likwidacja to spory kłopot, ale nikt się na ten temat nawet nie zająknął”,
• „kazali podpisać karty doradcze lub listy obecności, a żadnego wsparcia nie było”.

Szczególnie bulwersująca wydaje mi się ostatnia sprawa. Pierwsze punkty to kwestia nieuczciwości lub manipulacji, a tutaj mamy do czynienia z przestępstwem i nakłanianiem do niego. Zgodnie z art. 271 kodeksu karnego:

1. Funkcjonariusz publiczny lub inna osoba uprawniona do wystawienia dokumentu, która poświadcza w nim nieprawdę co do okoliczności mającej znaczenie prawne, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
2. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.
3. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.”

OWES też ma swoje problemy

Czasami brakuje nam tej perspektywy, że w OWES też pracują ludzie, którym najczęściej zależy, ale muszą borykać się z różnymi problemami, z których część przedsiębiorstw społecznych nie zdaje sobie sprawy. Np.:

• kwestia zachowania płynności finansowej w projekcie; podmiot prowadzący OWES nie dostaje wszystkich środków od razu, ale transzami; kolejne transze może dostać, jak rozliczy większość wcześniejszej – trzeba więc planować kiedy i jakie wydatki będziemy ponosili, a co najmniej część rzeczy jest niezależna od OWES, bo np. grupa się rozmyśli i nie będzie chciała zakładać firmy; wszystko to sprawia, że zarządzanie płynnością w projekcie jest czasami jak żonglowanie płonącymi świecami na linie – fajnie się na to patrzy, ale ochotników brak,
• widmo konieczności zwrotu środków w sytuacji, w której część wytycznych i zasad jest niejasna, a interpretacje bywają różne – właśnie dlatego część OWES stosuje bardzo ostrożne podejście, co przez klientów bywa postrzegane jako „utrudnianie życia”,
• nakładanie co raz to nowych obowiązków na OWES (standardy AKSES, o których za chwilę) w sytuacji, w której nie wszystkie działania można sfinansować w ramach projektu, bo coś np. nie zostało przewidziane w konkursie,
• konieczność organizowania w większości przypadków zapytań ofertowych, gdzie jednym z kryteriów wyboru musi być cena, a stawianie wysokich wymagań dot. np. doświadczenia wykonawcy bywa postrzegane jako zawężanie rynku,
• konieczność połączenia ograniczeń budżetowych z chęcią zapewniania ekspertów o wysokich kwalifikacjach, co wcale nie jest proste.

A miało być tak pięknie, czyli standardy AKSES

AKSES, czyli System Akredytacji i Standardów Działania Instytucji Wsparcia Ekonomii Społecznej to zespół wymagań i standardów, które muszą spełniać podmioty chcące pełnić rolę Ośrodków Wsparcia Ekonomii Społecznej.

Standardy AKSES dotyczą w zasadzie całości działań OWES. Stawiają wymagania dot. organizacji, personelu OWES (np. 3 letnie doświadczenie czy 300 godzin przeprowadzonych zajęć dla trenerów), procesu wsparcia (np. każdy OWES musi wdrożyć zindywidualizowane ścieżki wsparcia dla poszczególnych rodzajów klientów), ale i konkretnych efektów (np. liczby stworzonych miejsc pracy czy zwiększenia liczby zamówień dla firm społecznych ze strony jednostek samorządu terytorialnego). Standardy podzielone są na kilka obszarów. W sumie jest ich kilkadziesiąt.

Przytoczę trzy, byś lepiej wiedział o co chodzi:

• Standard A.4.3 – Regularnie, nie rzadziej niż raz do roku, prowadzony jest monitoring usług świadczonych przez OWES. Monitoring ten obejmuje co najmniej:
  o badania satysfakcji klientów OWES,
  o monitorowanie jakości i trwałości miejsc pracy powstałych dzięki wsparciu OWES,
  o trwałości PES.
• Standard D.3.1 W wyniku działalności OWES powstało w ciągu roku średnio 10-12 miejsc rocznie w powiatach ziemskich i 20-25 miejsc pracy w powiatach grodzkich dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym w istniejących lub nowych przedsiębiorstwach społecznych. Miejsce pracy musi funkcjonować przez co najmniej 12 miesięcy.
• Standard E.1.2 – Każde PS (przedsiębiorstwo społeczne), powstałe dzięki wsparciu danego OWES, ma przypisanego kluczowego doradcę biznesowego odpowiedzialnego za ocenę jego sytuacji oraz wspieranie go w zakresie budowania planu rozwoju, organizowania wsparcia lub sytuacjach kryzysowych.

Głównym powodem wprowadzenia obowiązku akredytacji dla OWES było zapewnienie efektywności wydatkowania środków publicznych, a mówiąc wprost zwiększenie jakości działań OWES.

Czy ten system się sprawdził? Sądzę, że pomógł, ale w niewystarczającym stopniu. W dalszym ciągu dominuje bowiem podejście „papierowe” (byle był papier), a w zbyt małym stopniu bierze się pod uwagę efekty działania OWES.

Co więc zrobić, gdy OWES nie pomaga, a nawet przeszkadza?

Po tym nieco przydługim wstępie, przejdźmy do rzeczy.

Po pierwsze, oficjalna skarga do OWES.

To jest pierwszy możliwy krok. Jeśli praca lub działanie doradcy / trenera / innej osoby zaangażowanej przez OWES jest Twoim zdaniem poniżej oczekiwanych standardów jakościowych to możesz złożyć oficjalną skargę do kierownika OWES.

Trudno mi powiedzieć na ile będzie to skuteczne (wiem, wiem – bywają różne powiązania osobiste czy rodzinne pomiędzy pracownikami OWES), ale na pewno zanim zrobimy krok numer dwa warto dać jasny sygnał w OWES, że coś jest nie tak.

Po drugie, oficjalna skarga do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Warto zwrócić uwagę, że OWES (w myśl standardu A.4.5) powinien informować w widoczny sposób (na stronie internetowej oraz w siedzibie OWES) o sposobie zgłaszania uwag do pracy OWES oraz jakości świadczonych usług wsparcia ekonomii społecznej do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Jeśli więc, mimo wykonania kroku nr 1, nie ma żadnej zmiany, pozostaje skarga do MRPiPS. Podczas ostatniego Kongresu Spółdzielczości Socjalnej podano maila, na którego można pisać uwagi dot. działania OWES – kontakt.akses@mrpips.gov.pl.

Po trzecie, włącz się w zmianę systemu.

Łatwo jest krytykować i wytykać błędy, a nieco trudniej konstruktywnie proponować zmiany. Od kilku miesięcy w różnych częściach Polski trwają spotkania z podmiotami ekonomii społecznej dot. zmiany w sposobie działania OWES. Organizatorem spotkania jest Departament Ekonomii Społecznej i Solidarnej Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Jeśli masz propozycje, albo coś Cię uwiera w tym systemie, warto się zapisać i podyskutować nt. możliwych zmian. Formularz zapisu na spotkanie wraz z listą najbliższych spotkań znajdziesz pod tym linkiem.

Spotkania będą się odbywać w maju i czerwcu b.r., więc trzeba się decydować możliwie szybko.

Co więc warto zmienić w systemie wsparcia przedsiębiorczości społecznej?

Nie uważam, że trzeba wszystko zaorać i budować od nowa. Potrzebnych jest jednak kilka twardych zmian. Podobają mi się propozycje (a przynajmniej większość z nich) wypracowane podczas Kongresu Spółdzielczości Socjalnej jesienią zeszłego roku. Wśród nich znaleźć można takie pomysły:

• Większy wpływ PS na zakres świadczonych usług – PS chcą mieć większy wpływ na zakres usług, które otrzymują od OWES (niekoniecznie chcą korzystać z zakresu usług zapisanych we wniosku).
• Możliwość korzystania z zewnętrznego wsparcia – PS zgodnie twierdziły, że chcą mieć możliwość korzystania z usług podmiotów zewnętrznych, poza OWES. Dlatego częstym postulatem było wprowadzenie bonu szkoleniowego / doradczego / na usługi wsparcia dla PS.
• Radykalne skrócenie procedur – krótszy czas oczekiwania.
• Dotacje na rozwój (bez powiązania z tworzeniem miejsc pracy).
• Wsparcie w procesie restrukturyzacji i likwidacji – są to procesy trudne i skomplikowane, a OWES nie pomagają w ich przeprowadzeniu.

Podsumowanie warsztatów z przedstawicielami spółdzielni socjalnych, które odbyły się w trakcie IX Forum Spółdzielni Socjalnych można znaleźć na stronie OZRSS.

To tyle w temacie współpracy spółdzielni socjalnych z OWES. Jeśli masz swoje spostrzeżenia lub uwagi zachęcam do podzielenia się poniżej w formie komentarza.