Co zmieni ustawa o ekonomii społecznej dla spółdzielni socjalnych?

Spółdzielnie socjalne czekają zmiany. Wprowadza je uchwalona w sierpniu 2022 r. ustawa o ekonomii społecznej. Kilka rzeczy zmieni się przy tej okazji w samej ustawie o spółdzielniach socjalnych, a jeszcze głębsze zmiany będą w otoczeniu spółdzielczości. Dotyczy to zarówno preferencji, z których mogą korzystać spółdzielnie, jak i pewnych nowych możliwości, które pojawią się, gdy spółdzielnia socjalna uzyska status przedsiębiorstwa społecznego. W tym wpisie przyjrzymy się także temu, jakie dodatkowe obowiązki wiążą się z tym statusem dla spółdzielni i kiedy warto się o niego postarać. Zapraszam 😊

Wideo dla osób, które wolą oglądać

Poniższy wpis jest zapisem webinaru, który można obejrzeć tutaj. 

Nowelizacja ustawy o spółdzielniach socjalnych, czyli kilka zmian A.D. 2022 r.

Przy okazji uchwalenia ustawy o ekonomii społecznej dokonano kilku zmian w ustawie o spółdzielniach socjalnych. Wśród takich zmian jest:

• doprecyzowanie definicji reintegracji społecznej i zawodowej osób defaworyzowanych,
• rozszerzenie katalogu osób defaworyzowanych, co pociąga za sobą również zmianę dokumentów dołączanych do KRS w przypadku zakładania spółdzielni przez osoby fizyczne,
• zmiany w konstrukcji konsorcjum spółdzielni socjalnych,
• zmiany limitów dot. członkostwa osób defaworyzowanych w spółdzielni socjalnej w przypadku uzyskania statusu przedsiębiorstwa społecznego (zapis kontrowersyjny i zawierający ewidentny błąd – więcej informacji w dalszej części tekstu).

Nowe definicje reintegracji

Przykładowo w reintegracji społecznej i zawodowej przewidziano wprost rehabilitację odpowiednio społeczną i zawodową osób z niepełnosprawnością. Poza tym przez reintegrację zawodową rozumie się działania służące zdobyciu nowych kwalifikacji, kompetencji, wiedzy i umiejętności w celu odbudowania lub uzyskania i podtrzymania zdolności do samodzielnego świadczenia pracy na rynku pracy i awansu zawodowego. Wcześniejsza definicja mówiła tutaj o działaniach mających na celu odbudowanie i podtrzymanie zdolności do samodzielnego świadczenia pracy na rynku pracy.

Nowe osoby w gronie osób defaworyzowanych 

Z kolei w gronie osób defowaryzowanych pojawią się nowe grupy osób. Będzie to:

• osoba spełniającą kryteria, o których mowa w art. 8 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej – chodzi tutaj o osoby, które spełniają kryteria dochodowe z ustawy o pomocy społecznej przy jednoczesnym wystąpieniu co najmniej jednego z powodów wymienionych w art. 7 pkt 2–15 (np. bezrobocie, niepełnosprawność, bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych, zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej; klęski żywiołowej lub ekologicznej) lub innych okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy społecznej.
• osoba uprawniona do specjalnego zasiłku opiekuńczego, o której mowa w art. 16a ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych – chodzi tutaj o osoby, które nie podejmują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej– w celu sprawowania stałej opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji,
• osoba z zaburzeniami psychicznymi, o której mowa w art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego – chodzi tutaj o osoby chore psychicznie (wykazującej zaburzenia psychotyczne), upośledzonej umysłowo, wykazującej inne zakłócenia czynności psychicznych, które zgodnie ze stanem wiedzy medycznej zaliczane są do zaburzeń psychicznych, a osoba ta wymaga świadczeń zdrowotnych lub innych form pomocy i opieki niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym lub społecznym,
• osoba pozbawiona wolności, osobę opuszczającą zakład karny oraz pełnoletnią osobę opuszczającą zakład poprawczy,
• osoba starsza, o której mowa w art. 4 pkt 1 ustawy z dnia 11 września 2015 r.o osobach starszych – chodzi tutaj o osobę, która ukończyła 60. rok życia,
• osoba, która uzyskała w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą.

Pozostałe zmiany

Warto też zauważyć, że ustawa o ekonomii społecznej wprowadziła zmiany w konstrukcji konsorcjum spółdzielni socjalnych. Do takiego zrzeszenia będzie mógł przystąpić podmiot ekonomii społecznej (np. każde stowarzyszenie, fundacja, spółka non profit, czy też spółdzielnia produkcji rolnej).

Wśród kontrowersyjnych zapisów, które wprowadziła ustawa o ES jest. art. 5 ust. 6a ustawy o spółdzielniach socjalnych, który brzmi tak: „W przypadku uzyskania przez spółdzielnię socjalną statusu przedsiębiorstwa społecznego, o którym mowa w ustawie z dnia 5 sierpnia 2022 r. o ekonomii społecznej, liczba osób, o których mowa w art. 4 ust. 1, nie może być większa niż 70% ogólnej liczby członków tej spółdzielni.”

Osoby, o których mowa w art. 4 ust. 1 to osoby zaliczane do grup defaworyzowanych. Oznacza to, że w przypadku, w którym spółdzielnia socjalna będzie miała status PS osoby defaworyzowane mogą stanowić maksymalnie 70% ogólnej liczby członków. Mogą więc stanowić również np. 5% lub 15% lub 50% wszystkich członków, ale nie więcej jak 70%. Prawda, że bez sensu? W przepisie tym powinno być odwołanie do art. 4 ust. 2 ustawy o spółdzielniach socjalnych, czyli to maksymalnie 70% członków ma się odnosić do osób wywodzących się z grup defaworyzowanych. Jest to oczywisty błąd, który ma zostać poprawiony zanim jeszcze ustawa o ekonomii społecznej wejdzie w życie.

Zmiany w preferencjach dla spółdzielni socjalnych

Jest tutaj kilka istotnych spraw:

• uelastycznienie kwestii dotacji (w tym zwiększenie jej wartości) z PFRON na stanowisko pracy w spółdzielni socjalnej w kontekście kwoty i wymaganego okresu trwałości (kwota od 6 do 15 krotności przeciętnego wynagrodzenia i okres trwałości od 12 do 24 miesięcy),
• obowiązek zwrotu środków z PFRON, jeśli w okresie trwałości orzeczenie osoby z niepełnosprawnością straci ważność (aby nie zwracać środków należy w ciągu 3 miesięcy zatrudnić kolejną osobę z niepełnosprawnością, przy czym przerwa w zatrudnieniu nie jest wliczana do trwałości miejsca pracy i wydłuża ten okres),
• możliwość wydłużenia do 12 miesięcy okresu pokrycia kosztów wynagrodzenia (max. kwota to minimalna pensja) osoby niepełnosprawnej zarejestrowanej w urzędzie pracy jako osoba bezrobotna lub poszukująca pracy, która była uczestnikiem warsztatu terapii zajęciowej i odbyła nieodpłatną praktykę zawodową w spółdzielni socjalnej lub przedsiębiorstwie społecznym na podstawie indywidualnego programu rehabilitacji (wymiar do 15 godzin tygodniowo, przez okres do 3 miesięcy, z możliwością przedłużenia do 6 miesięcy), a następnie podjęła zatrudnienie w spółdzielni.

Kluczowym rozwiązaniem, które wprowadza ustawa o ekonomii społecznej są nowe zasady ubiegania się o status przedsiębiorstwa społecznego. W tym kontekście zacznijmy od pytania…

Czy spółdzielnie socjalne muszą mieć status przedsiębiorstwa społecznego?

Nie. Jeśli uznasz, że Twojej spółdzielni nie jest to do niczego potrzebne, możesz spokojnie działać dalej na podstawie ustawy o spółdzielniach socjalnych.

Dodatkowe obowiązki dla spółdzielni socjalnych ze statusem przedsiębiorstwa społecznego

W przypadku, gdy spółdzielnia socjalna uzyska status przedsiębiorstwa społecznego będą na niej ciążyć dodatkowe obowiązki:

1. konieczność zatrudnienia co najmniej 3 pracowników co najmniej na pół etatu (zmianą jest tutaj zwłaszcza zdefiniowanie wymaganego wymiaru czasu pracy),
2. osoby defaworyzowane wliczane do limitu zatrudnienia (30% ogółu zatrudnionych) muszą być również zatrudnione co najmniej w wymiarze ½ etatu,
3. obowiązek przygotowania indywidualnego planu reintegracyjnego w odniesieniu do osób defaworyzowanych, których zatrudnienie zostało wsparte ze środków publicznych,
4. stosowanie przepisów dot. przejrzystości finansowej.

Warto zauważyć, że wymóg b. i c. będzie istotny jedynie dla przedsiębiorstwa społecznego realizującego cel reintegracyjny. Jest jeszcze możliwość uzyskania statusu przedsiębiorstwa społecznego realizującego usługi społeczne i wtedy te dwa wymogi najpewniej nie będą nas dotyczyć. Dlaczego najpewniej? Bo wyobrazić można sobie sytuację, w które przedsiębiorstwo usług społecznych korzysta z dotacji na miejsce pracy (mimo braku celu reintegracyjnego) i wtedy ten plan reintegracyjny już się pojawi. 

Przejrzystość finansowa

Przejrzystość finansowa z kolei oznacza, że spółdzielnia socjalna nie będzie mogła:

• udzielać pożyczek osobom prawnym organizacyjnie z nim powiązanym ani swoim członkom, członkom organów tego przedsiębiorstwa, osobom zatrudnionym w tym przedsiębiorstwie ani osobom, z którymi osoby zatrudnione w tym przedsiębiorstwie pozostają w związku małżeńskim, we wspólnym pożyciu albo w stosunku pokrewieństwa lub powinowactwa w linii prostej, pokrewieństwa lub powinowactwa w linii bocznej do drugiego stopnia albo są związani z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli, ani zabezpieczać ich zobowiązań mieniem przedsiębiorstwa społecznego,
• przekazywać majątku na rzecz osób powiązanych na zasadach innych niż w przypadku osób trzecich, w szczególności jeżeli przekazanie to następuje nieodpłatnie lub na preferencyjnych warunkach,
• wykorzystywać majątku na rzecz osób powiązanych na zasadach innych niż w przypadku osób trzecich, chyba że to wykorzystanie wynika bezpośrednio z celu statutowego,
• dokonywać zakupu towarów lub usług od osób prawnych organizacyjnie z nim powiązanych lub podmiotów, w których uczestniczą osoby powiązane na zasadach innych niż w przypadku osób trzecich lub po cenach wyższych niż rynkowe.

W praktyce oznacza to, że jeśli jesteś członkiem zarządu przedsiębiorstwa społecznego, to przykładowo przedsiębiorstwo społeczne nie będzie mogło:

• udzielić pożyczki ani Tobie, ani Twojej żonie / mężowi, córce / synowi, dziadkowi, szwagrowi, teściowi i teściowej… a także pracownikom, czy członkom organów firmy społecznej,
• przekazać majątku na rzecz ww. osób,
• kupować usług od podmiotów, w których uczestniczą ww. osoby, a także od osób prawnych powiązanych (np. od stowarzyszenia, które jest członkiem spółdzielni) na zasadach innych niż rynkowe (zwłaszcza po wyższych cenach).

Powyższe wymogi to specjalne warunki, które muszą być spełnione, gdy spółdzielnia socjalna będzie chciała mieć status przedsiębiorstwa społecznego.

Obowiązki spółdzielni socjalnej po uzyskaniu statusu przedsiębiorstwa społecznego

Poza tym musimy pamiętać, że będąc przedsiębiorstwem społecznym spółdzielnia socjalna będzie musiała dodatkowo:

• sporządzać sprawozdanie ze swojej działalności do wojewody, który jest organem nadzorującym firmy społeczne (w terminie do dnia 31 marca roku następującego po roku, za który jest składane to sprawozdanie; sprawozdanie zawiera m.in. informacje o podjętych działaniach dotyczących reintegracji społecznej i zawodowej osób zatrudnionych wraz z osiągniętymi efektami, czy przestrzeganiu limitów dot. zatrudnienia osób defaworyzowanych).
• zgłaszać wojewodzie zmiany powodujące naruszenie warunków przedsiębiorstwa społecznego (np. dot. liczby zatrudnionych pracowników, limitu osób z grup defaworyzowanych, przejrzystości finansowej, tworzenia planu reintegracyjnego, konsultacji z pracownikami, o których mowa w ustawie o spółdzielni socjalnych) oraz wskazać przyczyny naruszenia tych warunków w terminie 14 dni od dnia zaistnienia tych zmian.

Jak więc widać, chcąc uzyskać status przedsiębiorstwa społecznego musimy liczyć się w spółdzielni socjalnej z koniecznością spełnienia dodatkowych wymagań. Rodzi się więc pytanie, czy warto iść w tę stronę?

Zacznijmy od tego, jakie preferencje i udogodnienia przyniesie dla spółdzielni socjalnej ten status.

Wsparcie z ustawy o ekonomii społecznej, z którego już teraz mogą korzystać spółdzielnie socjalne

Część preferencji, które wprowadza ustawa o ekonomii społecznej dla przedsiębiorstw społecznych obowiązuje już w odniesieniu do spółdzielni socjalnych. Mam tu na myśli przede wszystkim możliwość:

• refundacji składek ZUS ze środków Funduszu Pracy w odniesieniu do osób defaworyzowanych (składki ZUS mogą podlegać refundacji w kwocie liczonej od minimalnego wynagrodzenia przez 24 miesiące oraz w połowie wysokości przez 12 miesięcy),
• otrzymania dotacji na utworzenie stanowiska pracy ze środków Funduszu Pracy i Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, a także środków na pokrycie wynagrodzenia osoby bezrobotnej czy też osoby z niepełnosprawnością (przez maksymalnie 6 miesięcy w kwocie minimalnego wynagrodzenia z obowiązkiem utrzymania trwałości zatrudnienia przez kolejne 6 miesięcy),
• ograniczenia kręgu wykonawców zamówień podprogowych (poniżej 130 tys. zł.) do spółdzielni socjalnych (a po wejściu w życie ustawy o ekonomii społecznej również do przedsiębiorstwa społecznych),
• zwolnienia z podatku dochodowego od osób prawnych części dochodów spółdzielni socjalnej,
• część usług wsparcia podmiotów ekonomii społecznej (pokrywają się z działaniami OWES).

Uwaga: ogłoszenie 

Jeśli prowadzisz spółdzielnię socjalną polecam Twojej uwadze kurs online Spółdzielnia socjalna bez tajemnic. Do końca tygodnia tj. do 25 września 2022 r. możesz nabyć ten kurs z rabatem 15% (na hasło: webinar). 

Jakie preferencje i udogodnienia da spółdzielni socjalnej status PS?

Dodatkowe instrumenty wsparcia dla podmiotów ze statusem przedsiębiorstwa społecznego to:

• dofinansowanie do 50% oprocentowania zaciągniętych kredytów bankowych pod warunkiem wykorzystania tych kredytów na cele związane z rehabilitacją zawodową i społeczną osób niepełnosprawnych oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,
• zwrot kosztów:
  • budowy lub przebudowy związanej z modernizacją obiektów i pomieszczeń zakładu,
  • transportowych,
  • administracyjnych,
    o ile wynikają one z zatrudnienia osoby niepełnosprawnej – dotyczy to przedsiębiorstwa społecznego, u którego wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynosi co najmniej 50%,
• możliwość zmniejszenia wpłat na PFRON dla firm, które będą współpracowały z przedsiębiorstwami społecznymi, przy czym warunkiem jest tutaj m.in. to, by wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych zaliczonych m.in. do znacznego stopnia niepełnosprawności wynosił co najmniej 30% oraz by PS zatrudniało co najmniej 10 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy,
• program rozwoju na rzecz ekonomii społecznej oraz regionalne programy rozwoju na rzecz ekonomii społecznej opracowywane na podstawie ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju,
• resortowe programy wspierania ekonomii społecznej.

Przykładem resortowego programu wspierania ekonomii społecznej jest program Odporność i rozwój ekonomii społecznej i przedsiębiorczości społecznej na lata 2022-2025. Program ma ruszyć w ciągu kilku najbliższych miesięcy, a daje on możliwość wnioskowania o dotację w kwocie 200 tys. zł na rozwój np. spółdzielni socjalnej. Warto też zauważyć, że w tym programie podmioty, które zobowiążą się do uzyskania statusu PS będą preferowane.

Czy warto, by spółdzielni socjalne wnioskowały o status przedsiębiorstwa społecznego?

Tak, ale pewnie nie zawsze. W pierwszej kolejności tematem powinny zainteresować się te spółdzielnie socjalne, które:

• będą chciały się ubiegać o dotacje ze środków unijnych, zwłaszcza w kolejnej perspektywie finansowej,
• zajmują się aktywizacją osób z niepełnosprawnością, zwłaszcza gdy współpracują z dużymi firmami (opcja zmniejszenia wpłat na PFRON).

Jak wnioskować o status przedsiębiorstwa społecznego? Ułatwienia dla spółdzielni socjalnych

Jedną z kluczowych zmian wprowadzonych ustawą o ekonomii społecznej jest zmiana sposobu nabywana statusu przedsiębiorstwa społecznego (PS). Jeśli spółdzielnia socjalna będzie chciała posiadać taki status, będzie musiała złożyć wniosek u wojewody właściwego ze względu na swoją siedzibę.

Taki wniosek nie będzie zbytnio skomplikowany, ale gdy spółdzielnia uzyska status przedsiębiorstwa społecznego będzie musiała spełnić dodatkowe wymagania.

Warto jeszcze dodać, że podmiot ubiegający się o status PS do wniosku musi dołączyć dokumenty potwierdzające spełnianie warunków bycia PS, w szczególności statut oraz odpowiednie uchwały i
regulaminy. Z tego obowiązku zwolnione są spółdzielnie socjalne, które zawsze mają w statucie odpowiednie cele.

Kiedy ustawa o ekonomii społecznej wejdzie w życie?

Już niebawem, bo 30 października 2022 r. Planujemy kolejne webinary i artykuły poświęcone tej ustawie. Na pewno przyjrzymy się bliżej preferencjom i udogodnieniom dla przedsiębiorstwa społecznych, bo tutaj część rzeczy jedynie zasygnalizowaliśmy.

Artykuły będę się one ukazywać tutaj lub na naszym drugim blogu.

To tyle nt. konsekwencji ustawy o ekonomii społecznej dla spółdzielni socjalnych. Jeśli coś jest niejasne zachęcam do komentowania wpisu.