Co to jest spółdzielnia socjalna?

Co to jest spółdzielnia socjalna? Jakie ma cechy odróżniające ją od innych form prawnych? Co jest celem jej działalności? W tym wpisie przyglądamy się szczegółom. Zaczniemy od opowieści.

Co to jest spółdzielnia socjalna i dla kogo? Opowieść.

Kilka minut temu skończyła się prezentacja Jana dotycząca istoty i działania spółdzielni socjalnej. Trwało spotkanie informacyjne dla osób zainteresowanych spółdzielczością socjalną. Rozpoczęła się dyskusja. Uczestnicy spotkania reprezentowali różne punkty widzenia, więc było dosyć burzliwie…

– Dla mnie to jest firma i tyle – powiedział jegomość w niebieskiej koszuli. Ludzie zakładają spółdzielnie, bo są na to pieniądze – ciągnął dalej.

– Pokaż mi firmę, w której pracownicy mogą zwolnić szefa – wypaliła starsza pani z szerokim uśmiechem.

Jan postanowił się wtrącić.

– Nie ma co ukrywać, że założyciele spółdzielni socjalnej kierują się różnymi intencjami. Czasem – powiedział – faktycznie chodzi wyłącznie o biznes i pieniądze. Sądzę jednak, że takie przypadki są w mniejszości. Są prostsze formy prowadzenia biznesu. Z drugiej strony spółdzielnia to firma, która ma specyficzny cel i co ważne, w której członkowie spółdzielni, będący pracownikami, faktycznie mogą zwolnić szefa, czyli wybranego przez siebie prezesa – zakończył Jan.

Czy w spółdzielni nie ma szefa? Jak podejmowane są decyzje?

– A ja słyszałem, że w spółdzielni socjalnej, to nie ma prezesów, szefów, tylko wszyscy po równo pracują i zarabiają … – padło stwierdzenie z sali.

– Nie ma w tym zakresie jednego obowiązującego modelu działania, ale – Jan zrobił krótką przerwę – sytuacja, w której wszyscy po równo pracują, angażują się w takim samym stopniu i do tego wspólnie podejmują każdą decyzję, to dla mnie jakaś utopia. Co ważne, utopia, która może utrudniać prowadzenie spółdzielni. Po pierwsze, członkowie spółdzielni – wyjaśniał Jan – zwykle mają różne kompetencje, w różnym stopniu są zaangażowani, więc nie widzę powodu, by wszyscy zarabiali tyle samo. Po drugie, spółdzielnia musi mieć zarząd i prezesa, którzy przede wszystkim odpowiadają za rozwijanie działalności gospodarczej. Oni ponoszą też większą odpowiedzialność. Sytuacja, w której wszyscy podejmują decyzje będące w kompetencji zarządu, a potem zarząd ponosi za to odpowiedzialność, to dla mnie nieporozumienie.

Jan spojrzał na słuchaczy. Większość osób słuchało z zainteresowaniem. Ciągnął więc dalej…

– Po trzecie, wszyscy członkowie tworzą walne zgromadzenie i w kluczowych sprawach mają decydujący głos. Do tego faktycznie na walnym zgromadzeniu wszyscy są równi, czyli każdy członek ma jeden głos. Wreszcie, po czwarte, zwykle dobrym rozwiązaniem, jest wypracowanie systemu, w którym ważniejsze decyzje (oczywiście z puli niezastrzeżonych do walnego zgromadzenia) będą konsultowane z członkami spółdzielni. Przynosi to dobre rezultaty w kontekście budowania poczucia współodpowiedzialności za tworzony podmiot i może też po prostu podnosić jakość podejmowanych decyzji. Nie zmienia to jednak faktu, że tego rodzaju decyzje pozostają podjęte przez zarząd, nawet jeśli wcześniej trwała dyskusja w szerszym gronie. Znam kilka przykładów spółdzielni, w których działa to bardzo dobrze.

– W naszej spółdzielni nie mamy czasu na takie zabawy – głos zabrał przedstawiciel spółdzielni socjalnej obecny na spotkaniu – Żeby zarobić na minimalne z niewielkim hakiem musimy harować cały dzień.

Jan przytaknął. Rozumiał tę sytuację doskonale, choć wiedział też, co mogło być przyczyną takiego stanu rzeczy.

Dla kogo są spółdzielnie socjalne?

– Czy te spółdzielnie są w ogóle dla osób bezrobotnych? – teraz głos zabrał Michał, doradca zawodowy z miejscowego urzędu pracy – Przecież trzeba być tutaj swego rodzaju przedsiębiorcą, a osoby bezrobotne rzadko kiedy wykazują takie cechy.

– Do tego trzeba mieć umiejętności zawodowe oraz wiedzę w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej – te wszystkie formalności, do tego marketing. To niezwykle trudne zadanie – wtórował mu Karol, pracownik socjalny z GOPS-u.

– Nie ulega dla mnie wątpliwości – zaczął Jan – że spółdzielnia socjalna nie jest rozwiązaniem dla wszystkich osób bezrobotnych czy niepełnosprawnych. Wiem, że rozpoczęcie biznesu przez nieprzygotowanych do tego ludzi w nieodpowiednim momencie może być tragiczne w skutkach – znam przypadki, kiedy ludzie „po spółdzielni” byli bardziej sfrustrowani i pokiereszowani, niż „przed”. Dlatego zależy mi na mądrym tworzeniu tego rodzaju podmiotów. Zresztą taka jest też rola Ośrodków Wsparcia Ekonomii Społecznej – tam są ludzie, którzy mają pomagać tworzyć i prowadzić spółdzielnie socjalne.

– Dla części osób rozwiązaniem może być najpierw praca w spółdzielni socjalnej założonej przez osoby prawne – wtrąciła Olga. Jan wiedział, że zna ten temat doskonale – od dwóch lat prowadziła tego rodzaju spółdzielnię.

– Zgadza się. Właśnie po to powstały spółdzielnie socjalne zakładane przez osoby prawne. Ale pamiętajmy, że to jednak inna bajka. W spółdzielni założonej przez osoby fizyczne pracownicy i członkowie są współodpowiedzialni za losy spółdzielni, biorą udział w podejmowaniu decyzji, a w spółdzielni osób prawnych pracownicy, to po prostu… pracownicy. Ma to swoje wady i zalety – zakończył Jan.

Czy dobra spółdzielnia socjalna to „tylko” sprawna firma?

– Czy wystarczy, że spółdzielnia socjalna będzie sprawną firmą? – Kolejne pytanie z sali.

Jan zastanowił się przez chwilę.

– Sprawne przedsiębiorstwo? To dużo, ale w spółdzielczości socjalnej chodzi o coś więcej – odpowiedział po chwili – Spółdzielnia, która będzie tylko przedsiębiorstwem, to za mało. Ja zawsze zachęcam spółdzielnie do rozszerzania działań reintegracyjnych i w miarę możliwości przyjmowania nowych członków – pracowników. Do tego spółdzielnia zawsze będzie mieć dużo do zrobienia w ramach działań dodatkowych np. w ramach pożytku publicznego. To doskonała możliwość realizacji swoich pozabiznesowych, społecznych celów.

Dyskusja trwała jeszcze kilkanaście minut. Jan miał poczucie, że kilka osób może być zainteresowanych aktywnością w spółdzielczości socjalnej. I dobrze. Im więcej osób zrozumie istotę spółdzielczości socjalnej, tym większa szansa, że kolejni założyciele spółdzielni to będą właściwe osoby do tej aktywności – pomyślał.

Wnioski z opowieści – podsumowanie

Moim zdaniem:

1. Spółdzielnia socjalna nie jest rozwiązaniem dla wszystkich osób bezrobotnych czy niepełnosprawnych.
2. Rozpoczęcie biznesu przez nieprzygotowanych do tego ludzi w nieodpowiednim momencie może być tragiczne w skutkach.
3. Spółdzielnia socjalna, która prowadzi działalność gospodarczą na pół gwizdka, nigdy nie będzie skutecznie realizować sowich celów. Bo czy zatrudnienie na 1/16 etatu to reintegracja zawodowa?
4. Spółdzielnia, która będzie tylko przedsiębiorstwem, to zdecydowanie za mało. W takim wariancie nie wykorzystujemy pełnej palety możliwości, często redukując istotę spółdzielczości socjalnej.

Przejdźmy teraz do analizy uwarunkowań prawnych.

Co to jest spółdzielnia socjalna? Przyglądamy się przepisom.

Spółdzielnia socjalna to szczególna forma podmiotu gospodarczego, która łączy w sobie cechy przedsiębiorstwa i organizacji społecznej. Jej głównym celem jest aktywizacja zawodowa osób zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz prowadzenie działalności gospodarczej na zasadach ekonomii społecznej. 

Definicja spółdzielni socjalnej

Spółdzielnia socjalna to podmiot gospodarczy prowadzący działalność na zasadach zrzeszenia członków, którzy wspólnie prowadzą przedsiębiorstwo. Jej głównym celem jest tworzenie miejsc pracy dla osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej oraz reintegracja społeczna i zawodowa.

Cechy wyróżniające spółdzielnię socjalną

Spółdzielnia socjalna różni się od innych form podmiotów gospodarczych wieloma aspektami:

1. Cel działalności – jej podstawowym zadaniem jest reintegracja społeczno-zawodowa członków, a nie maksymalizacja zysku.
2. Forma prawna – działa na zasadach spółdzielni, ale z dodatkowymi obostrzeniami wynikającymi z ustawy o spółdzielniach socjalnych.
3. Współwłasność i demokratyczne zarządzanie – członkowie mają równe prawo do podejmowania decyzji bez względu na wielkość wkładu finansowego.
4. Podział zysków – wypracowane dochody są przeznaczane na realizację celów statutowych, reinwestowane lub przeznaczane na rozwój spółdzielni.
5. Wsparcie zewnętrzne – może korzystać z dotacji, funduszy unijnych i wsparcia instytucji publicznych.

Rodzaje spółdzielni socjalnych

Spółdzielnia socjalna może być założona przez osoby:

• fizyczne – w skrócie mówi się wówczas o spółdzielni socjalnej osób fizycznych,
• prawne – w skrócie mówi się wówczas o spółdzielni socjalnej osób prawnych. 

Specyfika spółdzielni socjalnej założonej przez osoby fizyczne

Spółdzielnię socjalną mogą założyć osoby fizyczne – co najmniej pięć osób, z czego co najmniej 50% mają stanowić osoby zagrożonych wykluczeniem społecznym. Jest też możliwość za

W przypadku spółdzielni socjalnej założonej przez osoby fizyczne:

1. Członkowie są bezpośrednio zaangażowani w działalność gospodarczą.
2. Często wymagane jest większe zaangażowanie w pozyskiwanie środków i zarządzanie działalnością.
3. Członkowie sami decydują o strukturze organizacyjnej i kierunkach rozwoju.
4. Obowiązkiem spółdzielni jest zapewnienie pracy członkom, a obowiązkiem członków jest praca na rzecz spółdzielni.

Jeśli interesuje Cię tego typu spółdzielnia, to polecamy Ci następujące artykuły na blogu:

• Jak zatrudnić członka w spółdzielni socjalnej?
• Jakie są limity i wymagania dot. pracowników i członków w spółdzielni socjalnej osób fizycznych?
• 4 pytania dot. zatrudnienia członków w spółdzielni socjalnej 
• 3 kolejne pytania dot. zatrudnienia i wynagradzania członków spółdzielni socjalnej
• 3 pytania dot. zatrudnienia pracowników i członków w spółdzielni socjalnej

Jeśli interesuje Cię założenie spółdzielni socjalnej osób fizycznych, to polecamy ten bezpłatny kurs mailowy

Specyfika spółdzielni socjalnej założonej przez osoby prawne

Spółdzielnia socjalna może być założona przez co najmniej dwie osoby prawne, np. jednostki samorządu terytorialnego, organizacje pozarządowe czy kościelne osoby prawne. W takim przypadku:

1. Spółdzielnia często działa jako narzędzie realizacji polityki społecznej.
2. Może otrzymywać stabilniejsze wsparcie finansowe i organizacyjne od instytucji założycielskich (np. w formie wkładów).
3. Może prowadzić bardziej rozbudowane projekty związane z aktywizacją zawodową i wsparciem społecznym, bo często dysponuje większym budżetem i jest podmiotem bardziej stabilnym z uwagi na zlecenia od samorządu, który widział sens powołania podmiotu.
4. Często funkcjonuje jako partner dla samorządów i organizacji społecznych w realizacji programów integracyjnych.

Więcej o spółdzielni socjalnej założonej przez osoby prawne znajdziesz w innych wpisach na blogu: 

• Cztery fakty o spółdzielni socjalnej osób prawnych
• 6 pomysłów na spółdzielnię socjalną osób prawnych
• Jak zaplanować zakładanie spółdzielni socjalnej przez osoby prawne?
• 6 pytań dot. zakładania i działalności spółdzielni socjalnej osób prawnych
• 5 przepisów prawa spółdzielczego specyficznych dla spółdzielni socjalnej składającej się z osób prawnych

Jeśli interesuje Cię założenie spółdzielni socjalnej osób prawnych, to polecamy ten bezpłatny kurs mailowy. 

Chcesz wejść w szczegóły funkcjonowania spółdzielnia socjalnej? Polecamy ten kompleksowy kurs online. 

Porównanie spółdzielni socjalnej z jednoosobową działalnością gospodarczą i spółką z o.o.

Cecha	Spółdzielnia socjalna	Działalność jednoosobowa	Spółka z o.o.
Cel działalności	Reintegracja społeczno-zawodowa, dzialalność gospodarcza	Zarobek właściciela	Maksymalizacja zysku
Własność i zarządzanie	Współwłasność, demokratyczne decyzje	Właściciel sam podejmuje decyzje	Zarząd i wspólnicy podejmują decyzje
Podział zysków	Reinvestycja lub podział na cele statutowe	Wlaściciel decyduje	Dywidendy dla wspólników
Odpowiedzialność założycieli	Ograniczona do wysokości wniesionych udziałów	Pełna odpowiedzialność majątkowa	Ograniczona do wkładu
Rejestracja	Wpis do KRS	CEIDG	KRS
Wsparcie zewnętrzne	Dotacje, wsparcie publiczne	Brak lub ograniczone	Dotacje możliwe, ale rzadkie