Coraz więcej samorządów interesuje się kwestią założenia spółdzielni socjalnej. W tym wpisie przyglądam się potencjalnym korzyściom jednostek samorządu terytorialnego (np. dla gminy czy powiatu) z założenia spółdzielni socjalnej.
Na początek przypominam, że jednostki samorządu terytorialnego są (obok organizacji pozarządowych oraz kościelnych osób prawnych) jedną z grup uprawnionych do założenia spółdzielni socjalnych składających się z osób prawnych. Przejdźmy teraz do korzyści.
Korzyść #1 Możliwość większego zaangażowania w rozwiązanie konkretnego problemu społecznego
W tym ujęciu założenie spółdzielni przez jednostkę samorządu terytorialnego może być kolejną formułą działania komunalnego. Jeśli jest potrzeba, której nie dostarcza rynek lub istniejące rozwiązania są niewystarczające albo z jakiś powodów nieodpowiednie, to jednym z rozwiązań może być założenie spółdzielni socjalnej, która będzie dostarczać potrzebne usługi.
Jeśli na danym obszarze nie ma np. instytucji zabezpieczającej potrzeby dożywiania w szkołach czy utrzymania terenów zielonych, a zadania zlecane są na zewnątrz, często firmom nie-lokalnym (zatrudniającym osoby również nie-lokalne), to spółdzielnia socjalna może rozwiązać ten problem, realizując jednocześnie ważny cel społeczny, tj. zatrudnienie osób defaworyzowanych na rynku pracy, często korzystających ze świadczeń ośrodka pomocy społecznej (czyli mamy zmniejszenie wydatków na pomoc społeczną).
Przykładem z własnego świętokrzyskiego podwórka jest Spółdzielnia Socjalna Kazimierskie Smaki, Spółdzielnia Socjalna Przysmak z Sędziszowa (obie usługi cateringowe/dożywianie, korzystające z zasobów szkół) czy Spółdzielnia Socjalna Starachowiczanka (utrzymanie terenów zielonych, usługi porządkowe).
Karolina Jarosz, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Kielcach
Dobrze obrazuje to film przygotowany na zlecenie Mazowieckiego Centrum Polityki Społecznej:
Myślę, że sporo gmin ma tego rodzaju potrzeby. Może to być np.:
- prowadzenie przedszkola czy żłobka,
- świadczenie usług utrzymania terenów zielonych,
- odbiór odpadów od mieszkańców,
- wykonywanie usług opiekuńczych,
- obsługa gastronomiczna szkół.
Z punktu widzenia interesu gminy, najlepiej by tego rodzaju usługi były wykonywane przez firmy z jej terenu, angażujące do tego osoby defaworyzowane mieszkające na jej obszarze. Z tym związana jest kolejna korzyść.
Tutaj polecam jeszcze wpis dot. przedmiotu działania spółdzielni socjalnych z udziałem jednostek samorządu terytorialnego.
Korzyść #2 Aktywizacja osób defaworyzowanych z gminy = lepsza sytuacja finansowa samorządu
Kilka lat temu firma Deloitte oszacowała roczny koszt, jaki ponosi budżet państwa z tytułu długotrwałego bezrobocia. Z uproszczonego szacunku, uwzględniającego jedynie utracone korzyści budżetu państwa oraz wydatki na składki zdrowotne, wynikało, że koszt ten to ok. 10,5 tys. zł rocznie. Pominięto przy tym wszystkie wydatki na zasiłki, pomoc społeczną oraz wszelkie kursy i szkolenia. Bez wątpienia część tych kosztów oraz utraconych korzyści dotyczy również jednostek samorządu terytorialnego.
Dla przykładu wypiszemy kilka z nich:
- osoby pracujące płacą podatek dochodowy od osób fizycznych, z którego część (dokładnie 38,08% w 2019 r.) otrzymuje gmina (upraszczając temat i zakładając, że w spółdzielni pracuje 5 mieszkańców gminy na minimalnej pensji, to rocznie mamy kwotę ponad 3 000 zł),
- osoby prawne (w tym spółdzielnie socjalne) płacą podatek dochodowy, z którego część (6,71%) przypada dla gmin,
- koszty pomocy społecznej, w tym zasiłków dla osób długotrwale bezrobotnych – z uwagi na wielość różnych uwarunkowań i czynników wpływających na wysokość tej pomocy w konkretnym przypadku trudno jest podać jedną kwotę, orientacyjnie może to być kwota kilku tysięcy złotych na osobę rocznie,
- spółdzielnia socjalna osiągająca zysk ma przeznaczyć co najmniej 30% nadwyżki bilansowej na cele, o których mówi ustawa o spółdzielniach socjalnych, wśród nich są działania w zakresie pożytku publicznego oraz działalność społeczna i oświatowo – kulturalna na rzecz członków, pracowników oraz ich środowiska lokalnego – oznacza to, że spółdzielnia może inwestować własne zyski w mieszkańców gminy,
Z tego punktu widzenia: sprawna spółdzielnia socjalna = lepsza sytuacja finansowa gminy.
Warto w tym kontekście zauważyć również, że długofalowy strategiczny cel Krajowego Programu Rozwoju Ekonomii Społecznej brzmi następująco: „Ekonomia społeczna i solidarna stanie się istotnym instrumentem aktywnej polityki społecznej, wsparcia rozwoju społecznego oraz lokalnego.” Zakładając spółdzielnię, samorząd staje się aktywnym kreatorem i uczestnikiem działań w obszarze ekonomii społecznej.
Korzyść #3 Budowa wizerunku społecznie odpowiedzialnego samorządu
Wiem, że brzmi to nieco górnolotnie. Chodzi o to, że założenie spółdzielni socjalnej przez samorząd obok szeregu innych działań (jak np. stosowanie klauzul społecznych czy przyjazna polityka lokalowa dla podmiotów ekonomii społecznej) pozwoli budować wizerunek gminy czy powiatu, które są odpowiedzialne społecznie, zaangażowane i przyjazne.
Samorząd staje się gospodarzem biorącym sprawy w swoje ręce, aktywnie rozwiązującym problemy pojawiające się na jego obszarze.
Godna uwagi jest jeszcze jedna rzecz. Często taki samorząd bywa inspiracją dla sąsiednich gmin, które dzięki dobremu przykładowi również interesują się tematem spółdzielczości socjalnej i ekonomii społecznej.
Dla zainteresowanych założeniem spółdzielni socjalnej, polecam mój poradnik.
Korzyść #4 Możliwość pozyskiwania zewnętrznych środków na rozwój gminy
Jeśli gmina angażuje się w powołanie spółdzielni socjalnej, to najczęściej wszystkie środki pozyskiwane przez spółdzielnię będą się przyczyniać do rozwoju gminy. Mam tutaj na myśli zarówno środki na rozwój działalności gospodarczej, jak i środki na działania w zakresie pożytku publicznego.
Najpopularniejsze środki zewnętrzne w przypadku spółdzielni socjalnej to dotacja i wsparcie pomostowe z Ośrodków Wsparcia Ekonomii Społecznej. Średnia wartość wsparcia dotacyjnego wynosi od 20 do 25 tys. zł na stworzone miejsce pracy, zaś wsparcie pomostowe to maksymalnie kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę na osobę defaworyzowaną na miesiąc (wsparcie takie przeznaczone jest na pokrycie bieżących kosztów i może trwać do 12 miesięcy od utworzenia stanowiska pracy).
Spółdzielnia może korzystać również z innych środków np. z dedykowanej dotacji z Funduszu Pracy na utworzenie stanowiska pracy w spółdzielni, z pokrycia kosztów wynagrodzenia skierowanej osoby bezrobotnej lub refundacji składek ZUS.
Inną grupą środków są dotacje na działania w zakresie pożytku publicznego. Spółdzielnie mogą pozyskiwać tego rodzaju środki z budżetów jednostek samorządu terytorialnego lub z ogólnokrajowych programów, jak np. Program Fundusz Inicjatyw Obywatelskich.
Korzyść #5 2% z KPRS, czyli i tak nas to czeka, a tworząc spółdzielnię mamy wpływ na jakość usług
Jednym z rezultatów Krajowego Programu Rozwoju Ekonomii Społecznej do 2023 roku. Ekonomia Solidarności Społecznej (Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2019 r., str. 20) jest przeznaczanie w 2023 r. przez jednostki samorządu terytorialnego co najmniej 2% budżetu na zlecanie świadczenia usług społecznych użyteczności publicznej i realizacji zadań publicznych w zakresie rozwoju lokalnego podmiotom ekonomii społecznej i solidarnej.
Oczywiście jednym z tego rodzaju podmiotów jest spółdzielnia socjalna, a założenie spółdzielni przez samorząd sprawia, że sposób realizacji zadania, w tym jego jakość, co najmniej pośrednio będzie zależny od samorządu. Gmina zyskuje więc podmiot, który będzie realizował zadania publiczne i będzie przez nią kontrolowany.
Dla przykładu pokażę, jakie działania są realizowane przez spółdzielnie socjalne w jednej z gmin (Józefów w woj. lubelskim):
- prowadzenie świetlicy wiejskiej,
- obsługa oddziału przedszkolnego w zakresie przewidzianym dla pomocy nauczyciela,
- obsługa obiektu sportowego Orlik,
- prowadzenie dziennego domu „SENIOR+”,
- obsługa mieszkań chronionych,
- usuwanie śmieci z koszy na terenie gminy,
- prowadzenie stołówek szkolnych,
- usługi konserwatorskie dla szkół,
- obsługa infrastruktury projektu „Józefów Park”,
- prowadzenie schronisk przy szkołach podstawowych,
- obsługa tymczasowego punktu przetrzymywania zwierząt,
- utrzymanie porządku na terenie miasta,
- sprzątanie biblioteki,
- prowadzenie strony internetowej,
- obsługa fontanny,
- obsługa instalacji solarnych.
Łączna wartość zadań zleconych spółdzielniom socjalnym w trybie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie przekroczyła 550 tys. zł. (źródło 1, źródło 2).
Korzyść #6 Oszczędność środków budżetowych na realizacji konkretnych zadań (w niektórych przypadkach)
Nie ukrywam, że ten argument nie należy do moich ulubionych. Gdzieś z tyłu głowy jest tu presja, by spółdzielnia socjalna była najtańsza, co w długiej perspektywie jest mało rozwojowe. Z drugiej strony argument ten bywa bardzo istotny i decydujący. Dlaczego spółdzielnia socjalna ma pozwolić zaoszczędzić środki samorządu? Są tutaj co najmniej dwa argumenty:
- samorząd lokalny zatrudniający osoby niepełnosprawne nie może korzystać z dofinansowania PFRON do ich wynagrodzeń* przez co spółdzielnia socjalna jest korzystniejszą finansowo alternatywą (czynnik istotny, o ile spółdzielnia ma zatrudniać osoby niepełnosprawne),
- spółdzielnie socjalne nie są nastawione na maksymalizację zysku, więc siłą rzeczy nie mają tak silnej presji na wysoką rentowność jak zwykły biznes, tym samym z reguły spółdzielnia socjalna jest bardziej elastyczna cenowo**.
“Postawienie przez gminę Józefów na ekonomię społeczną dało wymierne korzyści takie jak:
- obniżenie kosztów funkcjonowania Urzędu Miejskiego oraz podległych jednostek,
- utworzenie ok. 200 miejsc pracy,
- dodatkowy wpływ podatku dochodowego od osób fizycznych w kwocie k. 70 tys. rocznie,
- zmniejszenie wydatków na pomoc udzielaną przez MOPS,
- zmniejszenie liczby klientów MOPS,
- stworzenie miejsc pracy dla osób trudno zatrudnialnych: osób powyżej 50 +, niepełnosprawnych, uzależnionych oraz z różnymi dysfunkcjami zdrowotnymi,
- obniżenie kosztów opłacanych składek zdrowotnych, które wcześniej ponoszone były przez państwo,
- pozyskiwanie środków unijnych na projekty społeczne przez spółdzielnie i stowarzyszenia, które uczą również ludzi kompromisu, pracy w zespole, zarządzania, są miejscem spotkań młodzieży i osób starszych.
Instrumenty ekonomii społecznej zostały wykorzystane do zmniejszenia bezrobocia na terenie naszej gminy oraz do złagodzenia jego skutków w postaci organizowanych staży, prac interwencyjnych, nowych stanowisk pracy. Utworzone jednostki ekonomii społecznej tj.spółdzielnie, stowarzyszenia są kuźnią kadr na terenie Gminy Józefów w zakresie księgowości, obsługi administracyjnej, usług opiekuńczych, usług gastronomicznych, prac remontowych itp.”
Roman Dziura, Burmistrz Józefowa
* Miesięczne dofinansowanie nie przysługuje do wynagrodzenia pracownika w części finansowanej ze środków publicznych (dla dociekliwych: art. 26b ust. 7 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych). Powyższego nie stosuje się, gdy pracodawca sfinansował wynagrodzenie pracownika:
- ze środków publicznych z działalności prowadzonej przez jednostki sektora finansów publicznych,
- z dochodów publicznych w postaci wpływów ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych (dla dociekliwych: art. 26b ust. 8 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych).
Powyższe wyłączenie zostało wprowadzone w 2012 r. Dzięki temu podmioty o szczególnym charakterze (np. samorządowym zakładom aktywności zawodowej, publicznym zakładom opieki zdrowotnej) mogą korzystać z dofinansowania, jeżeli wynagrodzenia pracowników niepełnosprawnych zostało sfinansowane ze środków określonych powyżej (na podstawie uzasadnienia do zmiany w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych).
** Oczywiście nie oznacza to, że możemy być pewni, że spółdzielnia będzie najtańszym rozwiązaniem. Pomijam już nawet kwestię ograniczenia przez to długofalowych możliwości rozwoju spółdzielni. Po prostu spółdzielnia nie będzie w stanie być tańsza np. od Jana Kowalskiego, który zatrudnia pracowników „na czarno”.
Rozmawiałam kiedyś z przedstawicielem pewnej gminy, która rozważała powołanie spółdzielni socjalnej. Przygotowano analizę porównawczą: dotychczasowy sposób realizacji zadania vs. powołanie spółdzielni socjalnej. Z analizy jasno wynikało, że spółdzielnia socjalna jest droższą alternatywą, bo dotychczasowy sposób realizacji zadania opierał się o roboty publiczne.
Korzyść #7 Możliwość zlecania zadań w trybie bezprzetargowym (w niektórych przypadkach)
O tym temacie pisałem już jakiś czas temu. W skrócie: jeśli spółdzielnia została założona przez dwa samorządy, to jest możliwość zlecania jej zadań tychże samorządów z pominięciem przetargów. Jest to tzw. tryb in house.
Spółdzielnie socjalne, dzięki otrzymywaniu zleceń od jednostek samorządu terytorialnego w ramach preferencyjnych przepisów prawa (zamówienia in house, klauzule społeczne), mają większą szansę utrzymania się i umocnienia swojej pozycji na rynku.
JST z kolei realizują zadania własne zyskując prospołeczny wizerunek i inwestując w rozwój lokalny.
Karolina Jarosz, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Kielcach
Korzyść #8 Możliwość wycofania się ze spółdzielni i przekazania jej w ręce osób defaworyzowanych
Zgodnie z ustawą o spółdzielniach socjalnych osoby defaworzyowane zatrudnione przez 12 miesięcy w spółdzielni socjalnej osób prawnych mają prawo uzyskania członkostwa w spółdzielni. Oznacza to, że możliwy jest model, w którym spółdzielnia przyjmuje te osoby na członków, a jaj założyciele (osoby prawne) rezygnują z członkostwa. Właścicielami spółdzielni są więc osoby defaworyzowane i to one będą teraz nią zarządzać.
Takie działania nie zdarzają się często, ale się zdarzają. Dobrym przykładem jest Miasto Częstochowa, które było zaangażowane w utworzenie 6 spółdzielni. W tym momencie z 5 z nich miasto już się wycofało, a w jednej proces ten jest w toku. W czterech przypadkach do spółdzielni przystąpiły osoby fizyczne wcześniej zatrudnione, a w jednym – nowym członkiem została fundacja. Zwykle okres zaangażowania samorządu trwał ok. 1,5 do 2 lat.
Uwaga: Jeśli zdecydujesz się na powołanie spółdzielni socjalnej, to polecam kurs on-line “Spółdzielnia socjalna bez tajemnic”.
To tyle nt. korzyści dla gminy z założenia spółdzielni socjalnej. Oczywiście jest to tylko jedna strona medalu. Po drugiej są koszty i ryzyka, ale to już temat na inne opowiadanie (w razie zainteresowania tematem problemów i trudności spółdzielni z udziałem JST, daj mi znać).
